Mówiąc o bezpieczeństwie musimy spojrzeć na nie w wielu aspektach, nie tylko ze względu na pochodzenie: 

• Jednorazowe dzienne spożycie – wiele składników ma ustalony tzw. górny tolerowany poziom spożycia (UL). Jest to najwyższy, tolerowany biologicznie poziom spożycia danego składnika, który nie wywołuje efektów toksycznych. Aby te wartości nie zostały przekroczone stosowane są odpowiednie limity, ustalane przez Zespół do Spraw Suplementów Diety, który zabrania stosowania w jednej dziennej porcji określonej ilości składnika w suplemencie.
• Interakcje z lekami – suplementy diety oraz składniki żywności mogą zmieniać działanie stosowanych leków, np. poprzez zmniejszenie wchłaniania, a także zwiększenie ich wydalania lub zaburzenie metabolizmu. Dlatego tak ważna jest dla nas informacja na temat przyjmowanych leków przy dobieraniu suplementacji, po to by wyeliminować potencjalne niebezpieczeństw.
• Współistniejące choroby – są bardzo ważne przy doborze bezpiecznej suplementacji. Dla przykładu niewydolność nerek czy wątroby to dla nas sygnał, że narządy te nie działają prawidłowo, przez co metabolizm i wchłanianie niektórych składników może być zaburzony. W takich i podobnych sytuacjach zalecamy rezygnację ze składników, które mogą okazać się niebezpieczne lub wywołać niepożądany efekt.  
• Alergie – wiele składników w suplementach występuje w postaci wyciągów czy ekstraktów roślinnych (np. likopen z ekstraktu z pomidora). Takie formy są jednak nieodpowiednie dla osób, które są uczulone na określony składnik, a przyjęciu ich może skutkować niepożądaną reakcją alergiczną organizmu. 

Podsumowując, zarówno naturalne jak i syntetyczne składniki mają swoje zastosowanie. Nie tylko forma, ale przede wszystkim sama obecność i/lub ilość składnika oraz równoczesne stosowanie leków syntetycznych lub ziołowych, innych suplementów diety i wyrobów medycznych decyduje o jego bezpieczeństwie.

Temat interakcji jest bardzo skomplikowany. W internecie można znaleźć mnóstwo informacji odnośnie wzajemnych oddziaływań między poszczególnymi składnikami. Jak sprawdzić, które są  prawdziwe i słuszne? 

Zacznijmy od podstaw! Głównym kluczem do sukcesu jest biodostępność. Polega ona na wnikaniu końcowych produktów trawienia węglowodanów, białek, tłuszczów, a także wody, witamin i minerałów do komórek śluzówki jelita. To, w jakim stopniu dany składnik zostanie przyswojony przez nasz organizm będzie wpływało na jego wykorzystanie przez organizm. 

Podczas przyjmowania witamin i składników mineralnych mogą wystąpić problemy z ich wchłanianiem z kilku powodów: 

• słabo przyswajalnej formy chemicznej danego pierwiastka,
• obecności substancji, które będą utrudniały przyswajanie składnika (błonnik pokarmowy, substancje antyodżywcze np. fityniany), 
• stanu jelit: nieprawidłowy skład flory bakteryjnej może wpływać na wchłanianie składników w poszczególnych częściach jelit lub też zaburzać ich syntezę, 
• niektórych chorób i przyjmowanych leków: dlatego tak ważny jest odpowiedni dobór suplementacji do aktualnego stanu zdrowia,
• używek (alkohol, kawa): zwiększają wydalanie związków mineralnych z moczem.

W przyrodzie istnieje jeszcze coś takiego jak wzajemne współdziałanie składników. Mówimy wtedy o interakcji, która dodatkowo może decydować w końcowym efekcie  aktywności biologicznej każdego ze składników. 

Wyróżniamy 2 rodzaje interakcji:

• synergizm — który sprzyja zwiększeniu przyswajania z przewodu pokarmowego związków odżywczych, a także wspiera ich wykorzystanie przez komórki organizmu, (np. synergizm witaminy D i wapnia),
• antagonizm — mówimy o nim wtedy, gdy określone składniki mineralne czy witaminy, które mają podobną budowę i/lub konkurują między sobą o wchłanianie w jelicie przez te same receptory (np. w przypadku cynku i miedzi). 

Interakcje kojarzymy najczęściej jako negatywny wpływ jaki wywiera ona na poszczególne składniki. Zapominamy jednak, że w niektórych przypadkach jest wręcz pożądana. W aspekcie interakcji okazuje się, że dużo ważniejsze jest kontrolowanie tych procesów na płaszczyźnie żywność-lek. Tu może dochodzić do wzmocnienia lub osłabienia aktywnych metabolitów leku, który może nieść za sobą negatywne skutki zdrowotne. To tylko podkreśla fakt, że suplementacja powinna być zaplanowana z głową.

Aby móc odpowiedzieć na to pytanie, musimy ustalić, co to znaczy, że wyniki krwi są “w normie”.

W diagnostyce pojęcie wartości normalnych opiera się na odchyleniach standardowych. Oblicza się je, uwzględniając wyniki wszystkich osób, które w określonych czasie wykonały badanie. Następnie odcinane są skrajne wartości, tworząc tym samym przedział, uznany za ten akceptowalny i nazwany normą. Czy to zawsze oznacza, że wynik który będzie mieścił się w oznaczonej normie jest prawidłowy? 

Nie w każdym przypadku, ponieważ wyniki badań zależne są od wielu czynników, np. wieku, płci, masy ciała, stanu fizjologicznego czy samego przygotowania i wykonania badania. Rzadko też zdarza się, by wynik był interpretowany na podstawie jednego parametru. To najczęściej zbiór kilku wyników, które oddają całościową kondycję organizmu.  

Co najważniejsze, nie powinno się interpretować samych cyferek! Szczegółowy wywiad oparty na stylu życia, żywieniu i samopoczucia ma tu ogromne znaczenie. Objawy, takie jak charakterystyczne spadki energii, zwiększona masa ciała mimo braku zmian w diecie, uczucie rozdrażnienia, gorsze samopoczucie to sygnały alarmujące, którymi powinniśmy się zainteresować. 

Dlatego interpretacje wyników laboratoryjnych zawsze powinniśmy powierzać specjalistom – podchodzą do problemu kompleksowo, potrafią połączyć wiele informacji i wyciągać z nim odpowiednie wnioski. Nigdy nie bagatelizuj sygnałów jakie wysyła do Ciebie organizm. Skurcze mięśni, zajady, osłabienie, wypadanie włosów, mogą być „alarmami”, że brakuje mu pewnych składników mineralnych lub witamin do prawidłowej pracy. Na ich podstawie można częściowo oprzeć suplementacje. 

Nie zapominaj także, że są składniki, które bardzo trudno dostarczyć z dietą i w określonych sytuacjach suplementacja jest rozwiązaniem wartym uwagi, które przyczyni się do uzyskania prawidłowych wyników badań laboratoryjnych! Dlatego zadbaj o zbilansowaną dietę i rozważ suplementację. 

Główną różnicą jaką dzieli suplement od leku jest prawo jakiemu podlegają. Szczególną rolę odgrywa tu sama definicja. Zgodnie z nią suplement jest środkiem spożywczym, który ma na celu uzupełnienie składników, których nie jesteśmy w stanie sobie dostarczyć wraz z dietą i wywołać określony efekt odżywczy lub inny fizjologiczny. Natomiast lek, jako produkt farmaceutyczny, ma za zadanie wywołać efekt terapeutyczny i/lub zapobiegać konkretnej jednostce chorobowej. W uproszczeniu można użyć sformułowania, że suplement diety powinien wspierać zdrowie, a lek – leczyć. Warto jednak nadmienić, że zarówno producenci suplementów diety jak i leków często sięgają po te same surowce do produkcji swoich wyrobów. Pochodzą one z tego samego źródła, ponieważ charakteryzują się odpowiednio wysoką jakością – a jest to bardzo ważne kryterium przy wyborze odpowiedniego surowca. Dlatego dokonując zakupu suplementów diety warto porównywać je ze sobą i kupować te, których producenci korzystają z surowców o wysokiej jakości oraz wykonują badania w akredytowanych laboratoriach.

sundose° jako suplement diety idzie o krok dalej. Unikatowy skład tworzony jest na bazie potrzeb, ale również wykluczeń. Zwracamy uwagę na to, aby nasze suplementy oraz przyjmowane leki nie wchodziły we wzajemne interakcje. To bardzo ważne, ponieważ przy zakupie suplementów powszechnie dostępnych w aptekach nie ma zazwyczaj możliwości skonsultowania wzajemnych interakcji składników. Mało tego – często sprzedawane są suplementy “w promocji”, które mogą na przykład obniżać działanie określonych preparatów (np. działanie leków antykoncepcyjnych). Jest to kwestia, na którą kładziemy ogromny nacisk, bo zdrowie i bezpieczeństwo jest dla nas najważniejsze!

W przypadku suplementów diety przepisy są jasno określone. Producentów obowiązuje min. krajowe Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2007 r. w sprawie składu oraz oznakowania suplementów diety, ale i przepisy prawa unijnego (min. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności). To z obowiązujących przepisów wynika, że minimalna ilość witamin i składników mineralnych obecnych w suplementach diety w zalecanej porcji do spożycia w ciągu dnia powinna wynosić nie mniej niż 15% RWS (rekomendowanej wartości spożycia). Wartości te są ustalone przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności.

Jak zastosować te wartości w praktyce? Dla przykładu:

• 15% RWS dla wapnia wynosi 120 mg (odpowiednik ok. ½ szklanki mleka),
• 15% RWS dla magnezu wynosi 56,25 mg (odpowiednik ok. 2 garści orzechów włoskich).

Oczywiście warto przede wszystkim dostarczyć brakujących składników wraz z dietą. Suplementacja nie powinna być zamiennikiem, a jedynie uzupełnieniem zdrowej, zbilansowanej diety. 

Komponowanie jadłospisu tak, by dostarczał wszystkich niezbędnych składników jest możliwe, ale wymaga to od nas regularności posiłków i różnorodności w produktach spożywczych, jakie trafiają na nasz talerz. Dodatkowo są takie diety, które niesłychanie ciężko odpowiednio zbilansować. Dieta wegańska jest całkowicie pozbawiona produktów pochodzenia zwierzęcego, a co za tym idzie jedynego źródła witaminy B12. Rezygnując w diecie z produktów mlecznych i niedostateczna wiedza na temat alternatywnych źródeł wapnia w innych produktach spożywczych, może spowodować, że w codziennym żywieniu będzie brakować tego składnika. Suplementacja uzupełni takie niedociągnięcia w diecie. Dlatego też tak ważna jest personalizacja – dopasowanie suplementacji do aktualnej diety.

Jako firma utrzymujemy najwyższe standardy bezpieczeństwa i jakości. Nasze produkty są zgodne z obowiązującym prawem krajowym i europejskim. Wszystkie wyprodukowane składy sundose° zgłaszane są do rejestru produktów objętych powiadomieniem o wprowadzeniu do obrotu do Departamentu Bezpieczeństwa Żywności i Żywienia Głównego Inspektora Sanitarnego (GIS-u). Tam każdy suplement musi być poddany weryfikacji i zgodności produktu prawem.

W naszym zakładzie produkcyjnym wszystkie procesy począwszy od przyjęcia surowców, aż do uzyskania produktu gotowego, przez pakowanie i wysyłkę są stale nadzorowane. Dostawcy surowców oraz materiałów opakowaniowych, z którymi współpracujemy podlegają stałej ocenie i weryfikacji. Wyrywkowo badamy w akredytowanym laboratorium zewnętrznym surowce od naszych dostawców na zgodność z deklarowaną przez nich specyfikacją. Dodatkowo na co dzień wszystkie surowce “wchodzące” do zakładu są poddawane kontroli jakości. 

Co roku odbywają się u nas audyty niezależnej jednostki certyfikacyjnej TÜV SÜD Polska Sp. z o.o  między innymi ze standardu IFS FOOD 6.1 oraz BRC FOOD 8. Certyfikaty tych standardów są potwierdzeniem, że założone, wdrożone i utrzymywane restrykcyjne systemy zarządzania jakością w firmie są właściwe.

Są objawy, które organizm pod wpływem niedoborów manifestuje sam. Skurcze mięśni, zajady, osłabienie, wypadanie włosów, mogą być „alarmami” od organizmu, że brakuje mu pewnych składników mineralnych lub witamin do prawidłowej pracy. Na ich podstawie można częściowo oprzeć suplementację. 

Najpowszechniejszą oceną stanu odżywienia jest wykonanie badań laboratoryjnych krwi, które często ujawniają określone niedobory. Na przykład coraz bardziej popularna staje się ocena stężenia witaminy D. Tak naprawdę nawet podstawowa morfologia krwi wykonywana raz do roku da nam informacje, chociażby na temat rozwijającej się anemii. Tych badań jest znacznie więcej i warto z nich korzystać. Im bardziej szczegółowe wykonamy badania, tym więcej informacji jesteśmy w stanie wydobyć. Możliwe, że na przykład jesteś osobą, która je zdrowo, ale robisz badania i widzisz, że to nadal nie daje Ci pewności, że dostarczasz sobie 100% tego, czego potrzebuje Twój organizm. W tym przypadku indywidualnie dopasowana suplementacja może okazać się znakomitym wsparciem. 

Stan odżywienia można ocenić także za pomocą analizy moczu, a dokładnie dobowej zbiórki moczu. Polega ona na dokładnej weryfikacji ilości spożytych składników w porównaniu z ich wydalaniem. Ta metoda jest bardzo precyzyjna, ale również czasochłonna i kosztowna.

Tak, jeśli nie jest dopasowana indywidualnie, może przynieść więcej szkód niż korzyści. Na rynku dostępnych jest wiele preparatów wspierających nasz organizm. Niestety przy ich zakupie nikt nie pyta nas, jakie przyjmujemy leki, na jakie choroby cierpimy lub jak aktualnie wygląda nasza codzienna dieta. W konsekwencji połączenie wielu czynników może prowadzić do niekorzystnych interakcji i zaburzeń wchłaniania leku lub suplementu, a to może prowadzić do poważnych konsekwencji w przyszłości. Prostym przykładem jest łączenie witaminy K2 z jednoczesnym przyjmowaniem leków przeciwzakrzepowych. Może ono prowadzić do obniżenia skuteczności leku i poważnych konsekwencji zdrowotnych. Dlatego powinniśmy suplementować się mądrze, zgodnie z naszymi aktualnymi potrzebami i możliwościami. 

Zakresy wszystkich składników w sundose° są dostosowane do obowiązującego prawa krajowego i unijnego oraz uchwał publikowanych przez organ opiniodawczo-doradczy Głównego Inspektora Sanitarnego, a dokładniej Zespołu ds. Suplementów Diety, który czuwa nad bezpieczeństwem suplementów produkowanych w Polsce, ustanawiając ich maksymalne dawki w produkcie.

Duży nacisk kładziemy także na wykluczenia, które mogą wpłynąć na finalny skład receptury. Mają one na celu wyeliminowanie substancji, które mogłyby niekorzystnie wpływać na zdrowie. Dzięki takiemu rozwiązaniu sundose° staje się suplementem personalizowanym, ale przede wszystkim bezpiecznym.

Jeśli czujesz, że po wypełnieniu wywiadu żywieniowo-zdrowotnego nie udało nam się uzyskać ważnych informacji na temat Twojego zdrowia, koniecznie skorzystaj z darmowej konsultacji dietetycznej. Nasz dietetyk kliniczny pomoże Ci dobrać skład, który będzie dostosowany do wszystkich Twoich jednostek chorobowych.

Witaminy ze względu na rozpuszczalność dzielą się na witaminy rozpuszczalne w wodzie oraz rozpuszczalne w tłuszczach.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie to: witaminy z gr. B (tiamina, ryboflawina, niacyna, kwas pantotenowy, pirydoksyna, biotyna, kobalamina, kwas foliowy), witamina C. Ich nadmiar wydalany jest z moczem i potem. Nie są magazynowane w organizmie, dlatego ważne jest, by dostarczać ich z codzienną dietą.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach to: witamina A, D, E i K. Do ich prawidłowej przyswajalności niezbędny jest tłuszcz. Mogą się kumulować w organizmie w tkance tłuszczowej i wątrobie, dlatego ich nadmiar może być szkodliwy dla zdrowia.

Niestety nie zawsze sam fakt dostarczenia do organizmu witamin i składników mineralnych wystarczy, konieczne jest zrozumienie procesu, jakim jest przyswajalność. To nic innego jak stopień wchłaniania strawionych składników pożywienia i wykorzystanie tych składników przez organizm. 

Co może zaburzać ten proces?

• forma składnika: nie wszystkie formy danego składnika charakteryzują się dobrą biodostępnością, np. w przypadku magnezu najlepszą rozpuszczalnością charakteryzują się formy organiczne,
• interakcje: wyróżniamy tu synergizm (korzystne współdziałanie) i antagonizm (rywalizacja o wchłanianie), więcej na ten temat pod linkiem,
• stan jelit: nieprawidłowy skład flory bakteryjnej może wpływać na wchłanianie składników w poszczególnych częściach jelit lub też zaburzać ich syntezę, 
• niektóre choroby i przyjmowane leki: dlatego tak ważny jest odpowiedni dobór suplementacji do aktualnego stanu zdrowia,
• dieta: spożywanie dużych ilości błonnika pokarmowego oraz związków antyodżywczych będzie komplikowało wchłanianie np. wapnia czy magnezu, 
• używki (alkohol, kawa): zwiększają wydalanie związków mineralnych z moczem.

Czy Twoja codzienna dieta dostarcza Ci wszystkich niezbędnych składników mineralnych i witamin? Nawet jeśli się starasz to jest to niełatwe wyzwanie. Dlatego? Oto kilka przykładów: 

• witamina D – bardzo trudno dostarczyć ją z dietą. Nasz organizm co prawda potrafi syntetyzować ją samodzielnie pod wpływem światła UV, ale efektywność tego procesu drastycznie spada w okresie jesienno-zimowym,
• omega-3 – ich odpowiednią ilość dostarczamy poprzez spożycie 2 porcji tłustych ryb morskich w tygodniu, są też źródła roślinne, ale samo ich spożycie jest niewystarczające, 
• witamina B12 – znajdziemy ją wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego, dlatego weganie mają problem z dostarczeniem jej z dietą. Mówi się, że wegetarianie również powinni rozważyć jej dodatek do swojej diety,
• selen – polskie gleby są ubogie w selen, a ilość pobieranego selenu przez mieszkańców Polski należy do najniższych w Europie. U osób z problemami z tarczycą często stwierdza się jego niedobór w diecie,
• cynk – jak wynika z badań białko zwierzęce zwiększa wchłanianie cynku, podczas gdy dieta bogata w pokarmy roślinne przyczynia się do ograniczenia jego biodostępności ze względu na dużą ilość kwasu fitynowego. Z tego powodu o podaż cynku w diecie powinny szczególnie zadbać osoby na dietach bezmięsnych i wegańskich. Niedobór cynku jest też często notowany u sportowców oraz osób w podeszłym wieku.

W świetle badań naukowych coraz więcej danych wskazuje na to, że nasze diety mogą być niedoborowe. Gleby ubogie w ważne składniki i przetworzona żywność sprawiają, że coraz trudniej jest dostarczyć nam wszystkich składników odżywczych.

Suplement zawsze powinien być jedynie uzupełnieniem diety, która jest niedoborowa o te składniki, które trudno nam dostarczyć z żywnością. Dbałość o dietę jest najważniejszym czynnikiem prewencyjnym przed występowaniem niedoborów w organizmie. Dlatego tak ważne jest dopasowanie suplementacji do indywidualnych potrzeb, z uwzględnieniem aktualnego  żywienia i stylu życia. 

Mimo że dieta powinna spełniać zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze, niestety w praktyce jest to trudne:

• wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) – wg badań naukowych niedobór może wiązać się z występowaniem depresji, demencji, impulsywnych i agresywnych zachowań. Zakłada się, że aby uzupełnić ten składnik odżywczy, powinno się zjeść dwie porcje ryb morskich tygodniowo. IŻŻ dopuszcza wymiennie suplementację tego składnika, ze względu na bardzo niskie spożycie ryb w Polsce.
• selen – w Polsce gleby są ubogie w selen, a ilość pobieranego selenu przez mieszkańców Polski należy do najniższych w Europie. Wskazania do suplementacji może mieć wielu mieszkańców Polski. Uważa się, że dorosły człowiek powinien spożywać takie ilości selenu, aby jego stężenie w osoczu wynosiło ok. 100 μg/l. U osób z niedoborem selenu często stwierdza się nieprawidłowe funkcjonowanie tarczycy.
• magnez – wskutek zmniejszonej ilości magnezu w glebach, wodzie pitnej oraz w wysoko przetworzonej żywności magnez jest dietetycznie niedoborowym składnikiem. Zakłada się, że w wielu jadłospisach jest go aż o ⅓ za mało [1,2]. Pokarmy wysokotłuszczowe, wysokobłonnikowe, zawierające duże ilości fitynianów zmniejszają wchłanianie magnezu w przewodzie pokarmowym prawdopodobnie poprzez absorbowanie pierwiastka i zmniejszenie jego stężenia docierającego do jelita. Natomiast nadmiar fosforanów (znajdujących się w produktach mocno przetworzonych) zwiększa wydalanie magnezu. Dlatego warto przeanalizować dokładnie dietę i rozważyć włączenie suplementacji, bo nawet jeśli niewielki niedobór magnezu nie daje wyraźnych symptomów, to jego długotrwały braki mogą być uciążliwe. 
• witamina D – niedobór witaminy D jest powszechnym problemem w Polsce i na świecie. Badania wskazują, że aż 56-90% populacji na świecie może mieć z tym realny problem.  Występowanie witaminy D w naturze jest bardzo ograniczone. Znajdziemy ją głównie w tłustych rybach, wątróbce, żółtkach jaj, mleku i jego przetwory oraz grzybach. Jednak przeważająca część witaminy D w organizmie pochodzi z syntezy skórnej pod wpływem promieni UV, która jest niedostateczna zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Dlatego właściwa suplementacja i rozsądne zażywanie kąpieli słonecznych mogą zapobiec wystąpieniu niedoborów w populacji.

1. Waśkiewicz A. Jakość żywienia i poziom wiedzy zdrowotnej u młodych dorosłych Polaków – badanie WOBASZ. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): 233-237
2. Ilow R., Ilow B.: Evaluation of mineral and vitamin intake in the diet of a sample of Polish population – baseline assessment from the prospective cohort ‘PONS’ study Ann Agric Environ Med. 2011;18(2):235–240

Witaminy D i K często występują w świadomości konsumentów jako „nierozerwalny duet”. Nic dziwnego – są to składniki, które biorą udział w tzw. „paradoksie wapnia”*, czyli rozdysponowują wapń do kości, wspierając mineralizację, zapobiegając tym samym odkładaniu się go w naczyniach krwionośnych, doprowadzając do ich zwapnienia.

Witamina K2 naturalnie występuje głównie w serach, mlecznych produktach fermentowanych i ciemnozielonych warzywach. Jej niedobór występuje rzadko, ponieważ zapotrzebowanie na nią jest relatywnie niewielkie. 

Suplementację witaminy D z K2 powinny rozważyć osoby dializowane z powodu przewlekłej niewydolności nerek i po przeszczepie nerek, ponieważ w tej grupie chorych wykazano częste niedobory tego składnika. Obowiązkową suplementacją witaminą K2 objęte są noworodki, w pierwszej dobie po urodzeniu.

Witamina K nie powinna być natomiast podawana wraz z lekami przeciwzakrzepowymi (takimi jak acenokumarol, warfaryna), ponieważ nawet małe ilości tego suplementu mogą obniżać skuteczność działania leku. Taką suplementację należy bezwzględnie skonsultować z lekarzem! 

Teoretycznie podaż witaminy K2 może zapobiegać hiperkalcemii przy dużych ilościach  witaminy D3, jednak wytyczne z 2018 roku** są zgodne, że nie ma konieczności przyjmowania witaminy D i K2 MK-7 razem, ze względu na wysoką przyswajalność K2 z pożywienia.

* Wasilewski B. i wsp.: The Bone—Vasculature Axis: Calcium Supplementation and the Role of Vitamin K Front Cardiovasc Med. 2019; 6: 6.
**Rusinska A. i wsp. Zasady suplementacji witaminą D – nowelizacja 2018 r. Postępy Neonatol. 2018; 24(1):1-14.

Czy wiesz że… 

• glukoza jest niezbędnym paliwem potrzebnym do pracy Twojego mózgu?
• tłuszcz jest podstawowym budulcem dla mózgu?
• mózg przede wszystkim składa się z wody?
• jelita są naszym „drugim mózgiem”?

To wszystko dowodzi, że to, co jemy i to jakich składników dostarczamy w żywieniu, ma ogromne znaczenie dla mózgu. Jakie składniki wpływają zatem na odpowiednie funkcjonowanie układu nerwowego? 

• kwasy omega-3* – przyczyniają się do prawidłowego funkcjonowania mózgu (wchodzą w skład fosfolipidów błony komórkowej neuronów, umożliwiającej ich wzajemną komunikację),
• witaminy z gr. B (w tym B1, B2, B3, B5, B6, B7, B12)  – mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania szlaków metabolicznych, dzięki którym komórki nerwowe pozyskują energię,
• witamina B12, kwas foliowy – badania dowodzą, że ich niedobór może negatywnie wpłynąć na proces zapamiętywania, koncentrację, a nawet zmęczenie psychiczne i  nastrój, 
• żelazo – zmniejsza uczucie znużenia i zmęczenia (jest kofaktorem w syntezie neurotransmiterów), dodatkowo jest zaangażowany w transport tlenu w organizmie (także do mózgu),
• magnez – pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego, ponieważ jest strażnikiem metabolizmu neuroprzekaźników  zaangażowanych m.in. w proces uczenia się i zapamiętywania, do tego pomaga w utrzymaniu równowagi elektrolitowej, która zapewnia prawidłowe przekaźnictwo impulsów nerwowych, 
• cynk, witamina C – jako przeciwutleniacze, pomagają w ochronie komórek przed stresem oksydacyjnym, co potwierdza wiele badań naukowych, które wykazują, że mogą one niwelować negatywne skutki działania wolnych rodników, powstających w czasie intensywnej pracy naszych komórek nerwowych,  
• wapń – pomaga w utrzymaniu prawidłowego przekaźnictwa nerwowego,
• adaptogeny (w tym Ashwagandha)– są wyciągami roślinnymi działają na podwzgórze (centrum kontroli mózgu), eliminując stres oraz poprawiając funkcje poznawcze i pamięć.

Nie zapominaj o higienie snu, ograniczeniu stresu i odpowiednim nawodnieniu. Bez tego nawet najlepiej zbilansowana dieta i dobrana suplementacja może nie być skuteczna

* Korzystny efekt występuje w przypadku spożycia 250 mg DHA dziennie.

W ostatnich latach popularność suplementów bardzo wzrosła. Niedobory pokarmowe wynikające z wykluczenia pewnych produktów spożywczych, ze względu na współistniejącą chorobę, przekonania na tle żywieniowych, coraz większe zanieczyszczenie środowiska i wiele innych czynników sprawiają, że częściej decydujemy się na uzupełnienie witamin i składników odżywczych w diecie [1]. Z przeprowadzonego w lutym 2017 r. sondażu Agencji Badań Rynku i Opinii SW Research wynika, że do sięgania po suplementy diety przyznaje się 72% Polaków, z czego prawie połowa (48%) stosuje je regularnie [2]. 

Decydując się na wprowadzenie suplementacji do dnia codziennego i zwiększając ilość kapsułek, które zawierają potrzebne nam składniki mineralne i witaminy nie raz zastanawiamy się: „Czy to mi nie zaszkodzi?” Temat interakcji między poszczególnymi składnika jest bardzo skomplikowany, na blogach i forach internetowych jest mnóstwo informacji odnośnie ich wzajemnych oddziaływań. Czy wszystkie są prawdziwe i słuszne? 

Dla osób dociekliwych nie mogących znaleźć rzetelnych informacji, podpartych wiedzą naukową, postaramy się omówić ten temat bardzo szczegółowo. 

Zacznijmy od podstaw! Kluczem do sukcesu jest biodostępność. Polega ona na wnikaniu końcowych produktów trawienia węglowodanów, białek, tłuszczów, a także wody, witamin i minerałów do komórek śluzówki jelita. To, w jakim stopniu dany składnik zostanie przyswojony przez nasz organizm będzie determinowało skuteczność uzupełniania niedoborów pokarmowych. W farmakologii określa się część substancji leczniczej (składnika aktywnego), jaka z podanej dawki dostaje się do krążenia ogólnego oraz szybkość wchłaniania tej substancji. Dla przykładu, jeśli lek podawany jest dożylnie, jego biodostępność wynosi 100% [3]. 

Podczas przyjmowania witamin i minerałów mogą wystąpić problemy z ich wchłanianiem z kilku powodów: 

1. nienajlepszej formy chemicznej danego pierwiastka (np. słabo przyswajalny siarczan wapnia),
2. obecności substancji, które będą konkurowały o przyswajanie składnika (żelazo, cynk, miedź), 
3. obecności substancji, które będą wspierały przyswajanie składnika (witamina D, wapń) [4,5]. 

I tu zaczyna się skomplikowany temat, jakim są interakcje między substancjami, który może decydować w końcowym efekcie o aktywności biologicznej każdego ze współwystępujących pierwiastków. Wyróżniamy 2 rodzaje interakcji składników:

1. synergizm — polega na takim współdziałaniu związków odżywczych, które sprzyja zwiększeniu ich przyswajania z przewodu pokarmowego oraz wykorzystania przez komórki organizmu, (np. synergizm witaminy D i wapnia),
2. antagonizm — to jednoczesne spożywanie określonych witamin czy składników mineralnych ogranicza lub wręcz uniemożliwia ich przyswajanie.

Wyróżnia się również komplementarne działanie składników mających pozytywny wpływ na funkcjonowanie np. układu nerwowego po połączeniu witaminy B6 i magnezu [6]. 

Co z czym łączyć?

Na to pytanie nie ma jasnej odpowiedzi. Postaramy się przytoczyć wiele par, których wzajemny wpływ może wykazywać działanie synergistyczne i antagonistyczne. Każdą z poniżej opisanych interakcji podparliśmy badaniami naukowymi, by nie rzucać słów na wiatr i pokazać, jak to się ma w odniesieniu do badań w warunkach laboratoryjnych lub w badaniach z udziałem ludzi. 

Interakcja witamina D – wapń 

Lepsze wbudowywanie wapnia do kości będzie zachodziło w obecności witaminy D.  

Należy uznać to za prawdę, która znalazła swoje potwierdzenie w badaniu 9605 osób w wieku powyżej 66 roku życia. Uczestnicy badania przyjmowali 1000 mg węglanu wapnia i 400 IU (10 µg) witaminy D3. Uzyskane wyniki pokazały, że łączna suplementacja wapnia i witaminy D wpływa na gęstość mineralną kości i zmniejsza ryzyko częstość występowania złamań kości o 16% [7]. 

Czy to oznacza, że witamina D zwiększa wchłanianie wapnia? 

Oczywiście, ponieważ jest to jedna z głównych funkcji tej witaminy. Polega ona na stymulacji absorpcji wapnia z przewodu pokarmowego oraz w cewkach nerkowych.

Wydajność absorpcyjna wzrasta wraz ze wzrostem 25-hydroksywitaminy D [25 (OH) D] w surowicy, do 80 nmol/l; powyżej tego poziomu, dodatkowy wzrost poziomu witaminy D nie ma dalszego wpływu na regulację wchłaniania wapnia [8].

To nie jedyna korzyść łączenia tych suplementów razem. W badaniu Shirfara, w którym wzięło udział 120 cierpiących na niealkoholowe stłuszczenie wątroby, podczas przyjmowania 500 mg węglanu wapnia i 1000 IU witaminy D3, zaobserwowano, że uzupełnianie wapnia w połączeniu z witaminą D, ale nie samą witaminą D, może zmniejszać wskaźniki miażdżycowe w surowicy, testy czynności wątroby i stopień choroby [9]. 

Najświeższe dane opublikowane na łamach „Annals of Internal Medicine” oparte na randomizowanych kontrolowanych badań klinicznych okazały się bardzo dyskusyjne. 

Autorzy meta analizy wysnuli wniosek, że łączna suplementacja wapnia i witaminy D może zwiększać ryzyko udaru mózgu. Sami autorzy przyznają jednak, że uzyskane wyniki są „ograniczone przez nieoptymalną jakość dowodów” [10]. Dla porównania badanie, w którym wzięło udział 2690 pacjentów z epizodem udaru niedokrwiennego niezakończonego zgonem i losowo wybranej 19 538 osób w grupie kontrolnej, suplementacja wapnia witaminą D nie wiązała się ze zwiększonym ryzykiem udaru niedokrwiennego w populacji lub w żadnym z badanych warunków. Monoterapia suplementem wapnia również nie była skorelowana ze zwiększonym ryzykiem, chociaż istotnie ryzyko zaobserwowano przy wysokich dawkach ≥ 1000 mg/dzień [11]. 

Interakcja witamina D – magnez 

Zgodnie z nowymi badaniami witamina D nie może być metabolizowana bez odpowiedniej ilości magnezu. Jest on niezbędnym kofaktorem syntezy i aktywacji witaminy D. Gdy jest go za mało, witamina D pozostaje w nieaktywnej, zmagazynowanej formie. Dzięki magnezowi może ona zostać uaktywniona i trafić do krwi [12]. Wpływ suplementacji witaminy D na poziom magnezu w krążeniu badano u pacjentów z cukrzycą typu 2. U 126 dorosłych pacjentów z kontrolowaną cukrzycą (55 mężczyzn i 71 kobiet), a znaczny wzrost poziomu magnezu w surowicy stwierdzono po spożyciu suplementów witaminy D3 (2000 jm / d) przez 6 miesięcy [13]. 

Podsumowując połączenie magnezu-wapnia i witaminy D wydaje się złotym trio w utrzymaniu zdrowych kości.

Czy na pewno? A co jeśli zachodzi bezpośrednia interakcja między wapniem a magnezem? 

Interakcja wapń – magnez

Wapń jest pierwiastkiem synergistyczny w stosunku do magnezu na poziomie wchłaniania i antagonistą na poziomie komórkowym. To trochę jak brat z siostrą: „drą się ze sobą, lecz nie mogą bez siebie żyć”. Oznacza to, że wapń i magnez potrzebują siebie nawzajem, aby zostały wchłonięte w przewodzie pokarmowym. Natomiast w reakcjach komórkowych są dla siebie antagonistami, czyli wypierają się wzajemnie. Poza specyficznymi sytuacjami, o których zwykle powinien decydować lekarz, wapń powinien być przyjmowany razem z magnezem w stosunku 2:1. Ma to swoje potwierdzenie naukowe. Badania dowiodły, że wysokie spożycie wapnia może zaostrzyć początek niskiego stanu magnezu i odwrotnie. Okazało się, że spożycie wapnia do magnezu <2,8 ma kluczowe znaczenie dla optymalnego zdrowia, dlatego sugeruje się, że stosunek wapnia do magnezu powinien być zbliżony do 2 [14]. 

Interakcja witamina C i żelazo 

Witamina C zwiększa biodostępność żelaza. 

Oczywiście, że tak! Taką praktykę stosuje się nawet przy zbilansowanej diecie opierającej się wyłącznie na produktach spożywczych. 

Dlatego jest to tak ważne? 

Żelazo niehemowe występuje w niektórych produktach pochodzenia roślinnego, a jego absorpcja z przewodu pokarmowego wynosi jedynie 3–8%, w porównaniu do żelaza hemowego, które przyswaja średnio w 20% (10-40%) [15].  I o ile nałogowi zjadacze mięsa nie powinni mieć problemów z dostarczeniem odpowiedniej ilości żelaza (o ile nie ma innych czynników, które mogłyby powodować gorszą przyswajalność żelaza!), to sprawa ma się inaczej jeśli mamy do czynienia z osobą na diecie wegetariańskiej, która ze swojego jadłospisu eliminuje produkty pochodzenia zwierzęcego. Pomimo że w produktach roślinnych żelaza jest więcej to jego przyswajalność jest znacznie bardziej obniżona [16]! 

Sięgając do pozycji w literaturze można znaleźć potwierdzenie właściwości połączenia tych dwóch składników: 

1. witamina C poprawia wchłanianie żelaza, 
2. reguluje wychwyt żelaza w komórce, ekspresję ferrytyny i wypływ żelaza z komórek,
3. jest regulatorem metabolizmu i homeostazy żelaza [17]. 

Taka sama sytuacja ma miejsce w odniesieniu do suplementów diety. Dodatek witaminy C może być skuteczny w poprawie biodostępności żelaza, co jest szczególnie ważne u osób borykających się z anemią spowodowaną niedoborem żelaza.

W książce Goodman Gilman: Pharmacologic Basis of Therapeutics pada stwierdzenie, że dodatek ​​200 mg kwasu askorbinowego zwiększa wchłanianie żelaza leczniczego o co najmniej 30% [18]. 

Zaglądając w publikacje naukowe można doszukać się badań klinicznych z udziałem osób ze stwierdzoną niedokrwistością spowodowaną niedoborem żelaza. Jedno z nich przeprowadzone na 22 pacjentach poddanych hemodializie dowiodło, że niska dawka doustnej witaminy C (250 mg) skutecznie zmniejsza zapotrzebowanie na dawkę erytropoetyny i zmniejsza niedokrwistość u pacjentów z niedoborem żelaza, bez konieczności dodatkowego podawania żelaza [19]. 

Co ciekawe, suplementy witaminy C mogą poprawić wchłanianie żelaza z diety. Witamina C pomaga w przekształcaniu słabo wchłanianego żelaza, takiego jak źródła żelaza pochodzenia roślinnego, w postać łatwiejszą do wchłonięcia [20]. 

Interakcja witamina A i żelazo 

Czy jest jeszcze jakiś składnik, który mógłby poprawić biodostępność żelaza? 

Jest! Podobne właściwości wykazuje witamina A, co potwierdzają badania. Autorzy jednej z analiz sugerują, że witamina A i beta-karoten tworzą kompleks z żelazem utrzymującym rozpuszczalność w świetle jelita i zapobiegającym hamującemu działaniu fitynianów i polifenoli na wchłanianie żelaza [21]. 

Suplementacja witaminą A może także pomóc w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u dzieci. Te z dzieci, które przyjmowały witaminę A (w dawce 6 mg) wykazywały zmniejszenie częstości występowania niedokrwistości o 20,0% (w stosunku rezultatów na początku badania) w porównaniu do 14,4% wśród osób z grupy placebo. Należy jednak podkreślić, że zalecane dotyczące dawki witaminy A w tym badaniu zostały znacznie przekroczone i o okresie długofalowym mogą działać toksycznie [23]. 

Interakcja witamina B6 i magnez 

Połączenie magnezu z witaminą B6 wpływa korzystnie na układ nerwowy. 

Zarówno magnez, jak i witamina B6 wpływają na pracę układu nerwowego oraz redukcję stresu, co potwierdza kilka badań [24-26]. 

Dodatkowo badania kliniczne sugerują uzupełniające działanie magnezu i dużych dawek pirydoksyny (witaminy B6) przy redukcji stresu. Dzieje się tak, ponieważ witamina B6 uaktywnia kanały w błonie komórkowej, dzięki którym suplementowany magnez jest lepiej przyswajalny.

Jedno z badań, w którym oceniano synergistyczny wpływ magnezu i witaminy B6 wykazało, że zarówno magnez w połączeniu z witaminą B6, jak i sam magnez, zmniejszyły poziom stresu po 8 tygodniach o około 40%. Dodatkowo u osób z ciężkim lub skrajnie ciężkim stresem z niskim stężeniem magnezu w surowicy, połączenie magnezu i witaminy B6 zapewniło 24% większe zmniejszenie stresu w porównaniu do suplementacji samym magnezem. Ponadto wyniki dostarczają wsparcia klinicznego dla lepszej korzyści wynikającej z suplementacji magnezem w połączeniu z witaminą B6 w stosunku 10:1 (300 mg magnezu i 30 mg witaminy B6) [27]. 

Interakcje witamin z grupy B (b-complex)

Witaminy z grupy B zawierają łącznie osiem różnych witamin, które w dużej mierze działają jako koenzymy w wielu procesach metabolicznych. Chociaż zgrupowane w kompleksie, są to substancje całkowicie niezależne. A mimo to ściśle ze sobą współpracują. Witaminy z grupy B są silnie zaangażowane w proces metabolizmu i pracę układu nerwowego np. 

1. Tiamina jest niezbędna w syntezie kwasów tłuszczowych, steroidów, kwasów nukleinowych i prekursorów aminokwasów do neuroprzekaźników
2. Niacyna odpowiada za szeroki wachlarz procesów i enzymów obejmujący reakcje oksydacyjne, ochronę antyoksydacyjną, metabolizm i naprawę DNA
3. Kwas pantotenowy jest substratem do syntezy wszechobecnego koenzymu A (CoA)
4. Witamina B6 jest ważna dla syntezy neuroprzekaźników, takich jak dopamina, serotonina, GABA, noradrenalina i melatonina. Niektóre witaminy z grupy B są potrzebne do aktywacji innych, w taki sposób, że niedobór jednej z nich może wywołać efekt domina i niedobór innej. Brak określonej witaminy, jak również brak równowagi w podaży może powodować problemy, związane z odpowiednią absorpcją [28]. 

Kombinacja suplementów może okazać się rozsądnym sposobem zapewnienia, że ​​zapotrzebowanie na cały aktywny kompleks witamin z grupy B zostało pokryte, a tym samym zapewniło optymalne wchłanianie i wykorzystanie tych kluczowych witamin [29]. 

Interakcja witamina B12 i kwas foliowy 

Kwas foliowy jest najbliższym bezpośrednim „partnerem” witaminy B12. Po kilku reakcjach witamina B12 przekształca kwas foliowy z powrotem w formę bioaktywną – innymi słowy, jedna reaktywuje drugą. Bez witaminy B12 organizm szybko cierpi na funkcjonalny niedobór kwasu foliowego, ponieważ każda cząsteczka kwasu foliowego w organizmie „utknie” w jego niezdatnej do użytku formie. Doprowadza to do sytuacji, w której pomimo wyraźnie wystarczającej ilość kwasu foliowego, organizm nie może go wykorzystać. Z drugiej strony, witamina B12 zależy również od kwasu foliowego: w odpowiedniej reakcji kwas foliowy (dokładniej metylotetrahydrofolan) wydziela grupę metylową dla witaminy B12, powodując jej aktywację, dzięki czemu przekształca się możliwe jest przekształcenie homocysteiny w metioninę [30]. 

A gdyby tak do tego dodać jeszcze jeden składnik? 

W badaniu pilotażowym zbadano wpływ trzech różnych kombinacji witamin B6, folianów i witaminy B12 na stężenia homocysteiny, cystationiny i kwasu metylomalonowego w surowicy u 5 zdrowych młodych mężczyzn bez hiperhomocysteinemii. Wyniki wskazują, że występuje zależność między witaminą B6 i folianami, co sugeruje, że te dwie witaminy należy podawać razem, aby uniknąć wyczerpania tego, którego nie podano. Biorąc pod uwagę dobrze znane szlaki metaboliczne metioniny i cysteiny, potwierdza to hipotezę, że skojarzona suplementacja witaminami B6 i folianami (i B12) jest lepsza niż sam kwas foliowy w celu obniżenia stężenia homocysteiny. Jednak mała grupa badawca zastosowana w tym badaniu, pokusiłaby nie jednego badacza o znaczne poszerzenie eksperymentu, by móc odnieść te efekty do całej populacji [31]. 

Interakcja witamina B12 i biotyna 

Biotyna i witamina B12 (w postaci adenozylokobalaminy) działają jako koenzym w dwóch bezpośrednio następujących po sobie etapach metabolicznych cyklu Krebsa: reakcja zależna od biotyny zapewnia substancję wyjściową dla reakcji zależnej od witaminy B12 (propionylo-CoA przy udziale biotyny przechodzi w metylomalonylo-CoA,

–>Metylomalonylo-CoA przy udziale witaminy B12 ulega izomeryzacji do kwasu bursztynowego) Niedobór biotyny może zatem prowadzić do funkcjonalnego niedoboru witaminy B12, nawet jeśli obecna jest wystarczająca ilość adenozylokobalaminy [32]. 

Interakcja witamina B12 i witamina B2 + B3 

Kolejna interakcja dotyczy przekształcenia witaminy B12 w jej bioaktywną formę koenzymu: jak już wcześniej wspomniano organizm może stosować witaminę B12 tylko w formie metylokobalaminy i adenozylokobalaminy, podczas gdy wszystkie inne formy witaminy B12 muszą najpierw zostać przekształcone w organizmie. Etapy konwersji związane z tym zależą od witamin B2 (ryboflawina) i B3 (niacyna). Podczas leczenia wysokimi dawkami witaminy B12, może być zatem koniecznie również przyjmowanie B2 i B3 lub upewnienie się, że są one odpowiednio dostarczane przez dietę [32]. 

Obie te interakcje dotyczące witaminy B12 (zarówno w odniesieniu do biotyny i tiaminy/ryboflawiny) oparte są jednak na badaniach przeprowadzonych przez badaczy, aktywnych zawodowo w latach ‘60, trudno jednak znaleźć potwierdzenie ich słów lub badań na pewnej grupie populacji potwierdzających ten efekt, szczególnie w odniesieniu do suplementacji.

Nie jest też tak, że witaminy z grupy B działają synergistycznie wyłącznie względem siebie. Także witaminy spoza grupy B mogą wykazywać korzystne działania jak na przykład z witaminą C, wapniem lub żelazem. 

Interakcja kwas foliowy i witamina C

Witamina C może ograniczać degradację naturalnych koenzymów kwasu foliowego, a tym samym poprawić biodostępność folianów. Badanie krzyżowe u dziewięciu zdrowych mężczyzn wykazało, że doustne jednoczesne podawanie kwasu foliowego (343 μg) i witaminy C (289 mg lub 974 mg) wiązało się z wyższym stężeniem kwasu foliowego w surowicy w porównaniu z samym kwasem foliowym [33]. Była to zdecydowania za mała grupa badawcza, aby odnieść taki wniosek do ogółu populacji. Podobne badania zostały przeprowadzone dużo wcześniej przez Jacob i wsp. na grupie starszej populacji 235 mężczyzn i 442 kobiet. Wnioskowali oni, że osoby stosujące suplementację witaminy C mają o 25% wyższe stężenie folianów w osoczu niż ci, którzy nie stosowali suplementów [34].

Interakcja witamina B12 i wapń 

Wchłanianie witaminy B12 w jelitach jest procesem zależnym od wapnia [35]. W przypadku niedoboru wapnia proces wchłaniania staje się bardzo ograniczony, co może prowadzić do niedoboru witaminy B12. Wykazano to u pacjentów przyjmujących metforminę, lek na cukrzycę, który obniża poziom wapnia w jelicie do tego stopnia, że ​​wielu pacjentów rozwija niedobór witaminy B12. Jak wykazały badania, można to zrównoważyć przez jednoczesne suplementowanie wapnia (1,2 g/d) [36].  

Interakcja witamina B2 i żelazo 

Chociaż mechanizm nie jest jasny, badania sugerują, że niedobór ryboflawiny może upośledzać wchłanianie żelaza, zwiększać utratę żelaza w jelitach i/lub upośledzać wykorzystanie żelaza w syntezie hemoglobiny.

W badaniach z udziałem ludzi stwierdzono jednak, że poprawa stanu odżywienia ryboflawiną zwiększa poziomy krążącej hemoglobiny [37]. Wyrównanie niedoboru witaminy B2 u osób z niedoborem żelaza i ryboflawiny pomaga w poprawie parametrów niedokrwistości z niedoboru żelaza na leczenie żelazem. 

Podobne postępowanie zastosowano u matek z niedokrwistością, które obejmowało suplementację samym żelazem lub żelazem w połączeniu z kwasem foliowym, podczas którego okazało się, że dodatek ryboflawiny może zwiększyć korzyści takiej suplementacji [38]. 

Randomizowane, podwójnie ślepe badanie przeprowadzone u kobiet w ciąży z niedokrwistością wykazały, że połączenie kwasu foliowego (400 µg), żelaza (60 mg), witaminy A (2 mg) i ryboflawiny (1 mg) poprawiło poziom hemoglobiny i zmniejszyło częstość występowania niedokrwistości w porównaniu z samą suplementacją kwasem foliowym i żelazem [39]. 

Siła antyoksydantów – ale czy na pewno?

Antyoksydanty mają ogromne znaczenie dla ochrony tkanek oraz komórek przed stresem oksydacyjnym. Działają one komplementarnie i wspomagają siebie nawzajem. Można powiedzieć, że przeciwutleniacze tworzą spójną sieć, chroniącą przed stresem oksydacyjnym, wykorzystując zjawisko nakładania się, w razie niedostatecznej ilości składników. Jak zatem działają w parach? 

Interakcja witamina C i witamina E

Kilka badań z udziałem ludzi z zastosowaniem warunków stresu oksydacyjnego wykazało znaczenie witaminy C (kwasu askorbinowego) w odtworzeniu utlenionego α-tokoferolu z powrotem do stanu zredukowanego. Stres oksydacyjny spowodowany paleniem papierosów przyspieszał wyczerpywanie się α-tokoferolu w osoczu u palaczy w porównaniu z osobami niepalącymi [40]. Natomiast w podwójnie zaślepionym, kontrolowanym badaniu z udziałem 11 palaczy i 13 niepalących, którym podano α-tokoferol i γ-tokoferol, suplementacja witaminą C zmniejszyła tempo utraty witaminy E w osoczu, prawdopodobnie przez regenerację rodników tokoferylowych do postaci nieutlenionych [41].

Interakcja witamina E – koenzym Q10 

Również zredukowany koenzym Q, oddziałuje z witaminą E w celu regeneracji swojej formy antyoksydacyjnej [42]. Są to wyniki uzyskane parę lat wcześniej, które nie zostały potwierdzone w bardziej aktualnych eksperymentach, co należałoby mieć na uwadze, przy wyciąganiu rzetelnych wniosków. 

Podobne efekty – czyli wzajemne wzmocnienie efektu antyoksydacyjnego wykazały pary:

1. witamina E – likopen [43],
2. witamina C – likopen [44], 
3. witamina C – luteina [45], 
4. witamina C – koenzym Q10 [46]. 

Czy wszystkie przeciwutleniacze będą działa synergistycznie? 

Interakcja luteina – likopen

Ciekawe badanie zostało przeprowadzone z udziałem 12 osób, porównujący zmianę poziomów karotenoidów w osoczu przez 8 godzin po doustnych dawkach kolejno rozmieszczonej mieszanki karotenoidów, do dopasowanej mieszanki. W tym badaniu zaobserwowano dość mocny antagonizm między luteiną i likopenem. Badania te jednak zostały przeprowadzone na małej grupie, dlatego dla potwierdzenia tych efektów potrzebna jest zdecydowanie większa liczba badań [47]. 

Interakcja witamina A i likopen 

Podobnego działania można by doszukać się pomiędzy witaminą A i luteiną. Wnioskiem jednej z metaanaliz przeprowadzonych jeszcze w latach ‘90 było to, że luteina oddziałuje antagonistycznie z prekursorem witaminy A, beta-karotenem. Jednak nie we wszystkich badaniach ten efekt był zauważalny, dlatego ciężko jednogłośnie stwierdzić, że taki antagonizm rzeczywiście występuje [48]. 

Interakcja luteina i wapń

W niektórych źródłach naukowych można doszukać się wpływu składników mineralnych na luteinę. Sugeruje się, że dwuwartościowe minerały wpływają ujemnie na biodostępność in vitro luteiny, neoksantyny, likopenu i β-karotenu, przy czym wapń ma najbardziej wyraźny efekt (100% redukcji po dodaniu 1000 mg/l) [49]. W zgodzie z tym wyniki wykazały, że biodostępność likopenu u ludzi ostatnio znacznie się zmniejszyła, gdy wapń dodawano w dawce odżywczej do posiłku testowego (redukcja o 83%) Wyniki te wymagają dokładnej oceny wpływu wapnia lub innych dwuwartościowych minerałów na biodostępność karotenoidów [50]. 

Czy zatem łączenie antyoksydantów w pary bądź grupy, zwiększa ich siłę działania i ma przełożenie w badaniach klinicznych? Pojawia się coraz więcej badań, które sugerują, że kombinacja antyoksydantów nie wpływa na redukcję ryzyka wystąpienia zawału serca czy udaru mózgu. 

W badaniach klinicznych badano wpływ suplementów łączących witaminę C z innymi przeciwutleniaczami, takimi jak witamina E i beta-karoten, na choroby układu sercowo-naczyniowego. 

Metaanaliza 10 badań, w których zbadano witaminy antyoksydacyjne, z których pięć obejmowała witaminę C, nie wykazała związku między żadną witaminą antyoksydacyjną (np. witamina E lub β-karoten), podawana pojedynczo lub w połączeniu, a ryzykiem udaru mózgu. Suplementacja witamin antyoksydacyjnych nie miała wpływu na częstość poważnych zdarzeń sercowo-naczyniowych, zawału mięśnia sercowego, udaru, zgonu całkowitego i zgonu z przyczyn sercowych [51]. 

W badanie SU.VI.MAX. pokuszono się o ocenę efektu połączenia witaminy C (120 mg/dzień), witaminy E (30 mg/dzień), beta-karotenu (6 mg/dzień), selenu (100 µg/dzień) i cynku (20 mg/dzień) u 13 017 francuskich dorosłych z ogólnej populacji.  Po ponad 7-letniej obserwacji zaobserwowano, że połączone suplementy nie miały wpływu na chorobę sercowo-naczyniową zarówno w grupie mężczyzn, jak i kobiet [52]. 

Natomiast w badaniu Women’s Angiographic Vitamin and Estrogen (WAVE), obejmującym 423 kobiety po menopauzie, z co najmniej jednym zwężeniem tętnicy wieńcowej, suplementacja 500 mg witaminy C i 400 IU witaminy E dwa razy dziennie nie tylko nie zapewniały korzyści sercowo-naczyniowych, ale znacząco zwiększyła śmiertelność z wszystkich przyczyn w porównaniu z placebo [53]. 

Interakcja witamina E – selen

Badanie prewencji nowotworów selenem i witaminą E (SELECT), w którym wzięło udział ponad 35 000 mężczyzn w wieku 50 lat lub starszych wykazało, że suplementy selenu i witaminy E, przyjmowane osobno lub razem, nie zapobiegają rakowi prostaty. Zaktualizowana analiza z tego badania z 2011 r., oparta na dłuższym okresie obserwacji uczestników badania, wykazała, że ​​suplementy witaminy E zwiększyły występowanie raka prostaty o 17% u mężczyzn, którzy otrzymali suplement witaminy E w porównaniu z osobami otrzymującymi placebo. Nie stwierdzono wzrostu ryzyka raka prostaty, gdy witamina E i selen były przyjmowane razem [54].

Wnioskiem z powyżej przytoczonych badań na temat składników antyoksydacyjnych jest to, że suplementacja w „ciemno” i przekraczanie zalecanych dawek poszczególnych składników może wyrządzić więcej szkód niż korzyści dla zdrowia. 

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach i ich wzajemne interakcje

Kolejną charakterystyczną grupą są witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Jedno z badań pozwoliło określić jak wzajemnie wpływają na siebie witaminy rozpuszczalne w tłuszczach na poziomie wchłaniania. Poniżej zebraliśmy główne wnioski na temat interakcji witamin A, D i E.

Interakcja witamina A – witamina E

Witamina E zwiększa wchłanianie jelitowe witaminy A w stężeniach od średnich do wysokich, do 40% [55].

Interakcja witamina D – witamina A

Wysoki poziom witaminy A zmniejsza pobieranie witaminy D o 30% [55].

Interakcja witamina D – witamina E

Średnie i wysokie poziomy witaminy E znacznie zmniejszają wchłanianie witaminy D odpowiednio o 15%i 17% [55]. 

A jak działają witaminy rozpuszczalne w tłuszczach z innymi składnikami? 

Interakcja witamina A – cynk 

Uważa się, że niedobór cynku zakłóca metabolizm witaminy A na kilka sposobów: 

1. niedobór cynku powoduje zmniejszenie syntezy białka wiążącego retinol (RBP), które transportuje retinol przez krążenie do tkanek obwodowych i chroni organizm przed potencjałem toksyczności retinolu; 
2. niedobór cynku powoduje zmniejszenie aktywności enzymu, który uwalnia retinol z jego postaci magazynującej, w wątrobie; 
3. cynk jest wymagany dla enzymu, który przekształca retinol w retinal [57]. 

Badanie przeprowadzone wśród kobiet udowodniło, że suplementacja cynkiem spowodowała większy wzrost stężenia cynku w osoczu u kobiet otrzymujących β-karoten lub witaminę A niż u osób otrzymujących placebo. W badaniu tym wzięło udział 202 kobiet, którym podawano 25 mg cynku przez 3 tygodnie [57]. W kolejnym badaniu suplementacja β-karotenem (4,5 mg) i cynkiem (30 mg), ale nie samym β-karotenem, była skuteczna w poprawie statusu witaminy A zarówno u matek, jak i niemowląt 6 miesięcy po porodzie. Niedobór został zredukowany o 30% w porównaniu z pozostałymi grupami badawczymi [58]. 

Interakcja witamina A – jod 

Kwas retinowy bierze udział w wychwycie jodu, a ciężki niedobór witaminy A zmniejsza wychwyt jodu i wpływa na metabolizm tarczycy. Potwierdziły to badania u dzieci dotkniętych zaburzeniami niedoboru jodu i niedoborem witaminy A otrzymujących jodowaną sól (22.9 ± 3.0 mg jodu na 1g soli). Jednoczesna suplementacja witaminy A (200 000 IU) i jodem znacząco poprawiła wskaźniki profilu tarczycowego [59]. 

Interakcja cynk – selen 

Coraz więcej spekulacji pojawia się, gdy mowa o połączeniu suplementów zawierających cynk i selen, dotyczących tezy, że składniki te są antagonistami, zmniejszając swoją biodostępność. Sugerują to wyniki badań na szczurach, a podobne wnioski trudno wysunąć w odniesieniu do ludzi w badaniach klinicznych. Podobnych efektów możemy doszukać się przeszukując badania z lat ‘80 i ‘90 wykonywanych na małej w grupie z udziałem ludzi. Dlatego jak do tej pory trudno znaleźć jednoznaczne potwierdzenie tej tezy. 

Jednak w 2015 r. pojawiło się badanie, które sugeruje, że połączeniu tych dwóch składników podczas suplementacji w niedoczynności tarczycy daje pozytywne rezultaty. W badania zastosowano 30 mg cynku w formie glukonianu cynku oraz 200 µg selenu w postaci preparatu zawierającego drożdże selenowe. Po 12 tygodniach badania uzyskane wyniki dały następujące rezultaty:

1. w grupie kobiet przyjmujących sam selen oraz selen w połączeniu z cynkiem odnotowano wzrost stężenia hormonu T3,
2. w grupie kobiet, które otrzymywały cynk i selen zarejestrowano nie tylko wzrost hormonu T3, ale również T4 oraz obniżone stężenie TSH.

Wnioski z badania sugerują, że suplementacja cynku, ale również połączenia cynku z selenem może wywierać pozytywny wpływ na pracę tarczycy [60]. 

Interakcja żelazo – jod

Randomizowane badanie kontrolowane u dzieci z wolem, które dodatkowo cierpiały na niedobór żelaza wykazało pozytywne efekty odnoszące się do stanu tarczycy suplementacji po spożyciu jodowanej soli (10-30 mg jodu/kg) wraz z 60 mg żelaza/ dzień (4 razy w tygodniu) w porównaniu z placebo.  Dodatkowe interwencje potwierdziły, że niedokrwistości z niedoboru żelaza poprawiła skuteczność suplementacji jodem w celu złagodzenia zaburzeń tarczycy. [61-63]. 

Interakcja witamina B12 i witamina C 

Ta dyskusja, która jest obecnie prowadzona głównie na blogach i forach internetowych, nawiązuje do badania z 1974 r. Autorstwa Herberta i Jacoba, które postuluje, że witamina C może zniszczyć witaminę B12 w drodze przez przewód pokarmowy i podczas transportu w krwi [64]. Autorzy badania sugerowali się, że przyjmowanie wysokich dawek witaminy C może prowadzić do niedoboru witaminy B12. To z kolei opierało się na wczesnych badaniach z lat 50. XX wieku, które wykazały, że B12 jest częściowo niszczona w wodnym roztworze witaminy C [65,66]. 

Jednak w 2014 r. wznowiono badania, które wykazały, że w roztworach wodnych z wysokimi dawkami witaminy C zarówno cyjanokobalamina, jak i hydroksykobalamina są częściowo niszczone w temperaturze pokojowej. Efekt ten zaobserwowano przy wszystkich wartościach pH od 1 do 8, z największym skutkiem przy wartości pH równej 5. Badanie to potwierdziło zatem najstarsze obserwacje z lat pięćdziesiątych i po raz pierwszy było w stanie zbadać dokładną szybkość rozkładu i oddzielne produkty degradacji [67]. 

Chociaż witamina C może „atakować” niektóre formy witaminy B12 w warunkach laboratoryjnych, nie ma dowodów na to, że odgrywa ona rolę biologiczną. Jak dotąd żadne badanie nie wykazało negatywnego wpływu wysokich dawek witaminy C na wchłanianie lub wykorzystanie witaminy B12.

W organizmie większość witaminy B12 jest związana z różnymi białkami, takimi jak czynnik wewnętrzny i transkobalamina, i prawdopodobnie jest odporna na negatywne skutki witaminy C [68].

Interakcja żelazo – miedź – cynk 

Najwięksi konkurenci a szczegół tkwi w proporcji!

Duży problem pojawia się przy żelazie, cynku i miedzi. Co ważne – te pierwiastki konkurują ze sobą o wchłanianie, przez co żaden z nich nie wchłania się optymalnie. I nie ma co ukrywać, że taka interakcje istnieje w naturze. Ale czy można podjąć konkretne działania, które spowodowałyby minimalizację tego współzawodnictwa?

Przestawia to badanie Arredondo, który oceniał wpływ wzajemnej konkurencji pomiędzy żelazem, cynkiem i miedzią w zależności od zastosowanej proporcji składników w warunkach laboratoryjnych. Jego badanie dowiodło, że gdy trzy metale zostały podane razem w różnych stosunkach molowych, to stosunek 1: 1: 1 (Cu: Fe: Zn) hamował pobieranie Cu lub Fe o ~ 40%. Natomiast proporcje 1:5;2,5 i 1:10:5 charakteryzowały się znacznie mniejszą przyswajalnością (w granicach 60%) [69].

I oczywiście, ze względu na podobne właściwości fizykochemiczne i wspólne drogi absorpcji te mikroelementy będą ze sobą konkurować. Brakuje jednak ściśle potwierdzone informacji, opartej na szeregu badań klinicznych na temat optymalnych stosunków molowych, które minimalizowałyby te potencjalne negatywne oddziaływania. 

Co ciekawe do transportu żelaza w organizmie potrzebne są enzymy zależne od miedzi, a brak miedzi może powodować wtórny niedobór żelaza. Związek między dostępnością miedzi a metabolizmem żelaza ustalono w badaniach klinicznych. Niedobór miedzi może prowadzić do wtórnego niedoboru ceruloplazminy (białka produkowanego wątrobie, które ma za zadanie wiązać jony miedzi w obecności żelaza) i przeciążenia żelazem wątroby i/lub marskości wątroby [70]. W jednym z badań doustna suplementacja miedzi przywróciła prawidłowy poziom i aktywność ceruloplazminy w osoczu i skorygowała zaburzenie metabolizmu żelaza u pacjenta z niedoborem miedzi [71]. 

Interakcja cynk – żelazo

Cynk jest niezbędny do utrzymania odpowiedniej erytropoezy. Gdy niedobór cynku współistnieje z niedoborem żelaza, może nasilać niedokrwistość z niedoboru żelaza [72]. Z drugiej strony, wysokie dawki (>25 mg Fe) suplementów żelaza, przyjmowanych razem z suplementami cynku na pusty żołądek, mogą hamować wchłanianie cynku [73]. 

Odpowiedzi na pytanie, jaki powinien być stosunek tych składników względem siebie udziela jedno z badań, w którym żelazo nie hamowało absorpcji jelitowej cynku przy stosunku żelaza do cynku poniżej 2:1 (u szczurów!) bez niedoboru żelaza, podczas gdy przy wyższych stosunkach zaobserwowano znaczny spadek absorpcji. Przeciwnie, u szczurów z niedoborem żelaza przy stosunku żelaza do cynku wynoszącym 2:1 nie stwierdzono zmiany absorpcji cynku [74]. 

Dlatego tak ważna wspomniana wcześniej proporcja składników, ale także ich dawka nieprzekraczająca zaleceń. Jednak czy to jest optymalna proporcja? Tego jesteśmy w stanie się dowiedzieć dopiero w momencie, gdy podobne eksperymenty będą prowadzone z udziałem ludzi. 

Interakcje żelazo i wapń 

Chociaż wapń zakłóca wchłanianie żelaza, gdy oba składniki są przyjmowane razem, wysokie spożycie wapnia nie wydaje się niekorzystnie wpływać na wchłanianie żelaza lub stan żelaza w długim okresie stosowania u zdrowych ludzi, utrzymujących urozmaiconą dietę. Niektórzy badacze zalecają, aby osoby zagrożone niedoborem żelaza spożywały pokarmy bogate w żelazo i pokarmy bogate w wapń (lub suplementy) o różnych porach dnia [75]. Jednak czy jest to konieczne? 

Cytując wnioski wyciągnięte na podstawie jednego z badań: „Czas” wpływu wapnia na absorpcję żelaza badali Gleerup. Stosując metodę podwójnego radioizotopu, odkryli, że nie zaobserwowano negatywnego wpływu wapnia (340 mg), jeśli był podawany w posiłku śniadaniowym 2 lub 4 godziny przed kolejnym posiłkiem zawierającym żelazo, co sugeruje, że wapń może być obecny w tym samym czasie, gdy następuje wchłanianie żelaza” [76]. 

Dla przykładu – czternastu zdrowych ochotników w wieku 19–37 lat spożywało trzy różne diety przez pięć dni. Zawartość wapnia w trzech dietach wynosiła średnio 280 mg, 684 mg i 1281 mg dziennie, a całkowita zawartość żelaza wynosiła 10–11 mg na dobę dla każdej diety. Absorpcja żelaza nie różniła się znacząco w stosunku do żadnej z zastosowanych diet [77].

Warto podkreślić, że forma wapnia może wpływać na jego działanie. Naukowcy odkryli, że wapń podawany jako węglan lub fosforan wykazywał pewien hamujący wpływ na wchłanianie żelaza po dodaniu do posiłków z obecnymi „wzmacniaczami” wchłaniania żelaza (np. kwas askorbinowy) i że cytrynian wapnia nie wywierał żadnego efektu. Dzięki takiemu badaniu można sugerować, że antagonizm między żelazem a wapniem wynika z formy syntetycznej suplementu, a nie samej interakcji między składnikami [78]. 

Interakcja cynk – miedź

Cynk i miedź oddziałują na poziomie śluzówki jelit, wpływając na wzajemne wchłanianie. Specjalne kompleksy (m.in. metalotioneiny) wiążą miedź w komórkach jelitowych i tym samym uniemożliwiają absorpcję cynku. Ten mechanizm sprawdza się również w przypadku cynku i absorpcji miedzi [79].  

Tutaj również ważny jest stosunek tych dwóch mikroelementów. 

Niekorzystnym skutkiem doustnej suplementacji cynkiem w ilościach 50 mg cynku/d (4-krotność dziennego zapotrzebowania) jest niedobór miedzi, który można łatwo skorygować przez suplementację 2 mg miedzi/d [79]. 

W rzeczywistości cynk może być skutecznie stosowany w redukcji miedzi, przy standardowym leczeniu choroby Wilsona, rzadkiej choroby genetycznej, w której miedź gromadzi się w wątrobie, mózgu i rogówce [80].  

Niemniej jednak powszechną praktyką jest zalecanie stosunku 8-15 mg cynku na każde 1 mg miedzi [81]. Stosunek ten wydaje się ważniejszy przy uzupełnianiu cynku i miedzi w porównaniu do zaspokojenia potrzeb poprzez samą dietę [82]. 

Dlatego sugeruje się, że prawidłowy stosunek cynku do miedzi w diecie powinien wynosić 10:1. 

Interakcja miedź – molibden 

Wnioski z wielu badań na początku XXI wieku wykazało, że spożycie molibdenu 500 μg/dzień i 1500 μg dzień zwiększyło wydalanie miedzi z moczem [83]. Jednak wyniki nowszego, dobrze kontrolowanego badania ujawniły, że bardzo wysokie spożycie molibdenu w diecie (do 1500 μg/dzień) nie wpływa niekorzystnie na stan odżywienia miedzi u ośmiu zdrowych młodych mężczyzn [84]. 

Także wyniki są sprzeczne i potrzeba więcej badań zwłaszcza klinicznych, aby móc potwierdzić taki schemat działania obu składników. 

Interakcja magnez – cynk

Badania wykazały, że suplementacja cynku w dawce 142 mg/dobę u zdrowych dorosłych mężczyzn znacząco zmniejszyła wchłanianie magnezu i zakłóciła równowagę magnezu. Należy tu podkreślić, że jest to dawka znacznie przekraczająca tolerowane dzienne spożycie, które dla cynku wynosi 40 mg/dobę (1775% zapotrzebowania dla kobiet i 1290% dla mężczyzn), której nie stosuje się nawet podczas suplementacji [85]. 

Oczywiście istnieje dużo więcej interakcji, które zostawiliśmy na koniec. Ich wartość naukowa jest zgoła mniejsza, a badania, które je potwierdzają lub wręcz przeciwnie nie są przeprowadzane z udziałem ludzi lub w badaniu było wystarczająco dużo odstępstw, które mogłyby wpłynąć na uzyskane wyniki. 

Interakcja selen – miedź

Podczas spożywania niskiego lub normalnego poziomu selenu, wysokie spożycie miedzi zmniejszało jego absorpcję, chociaż może to nie wystąpić przy spożywaniu wysokiego poziomu selenu. Wydawałoby się, że ważny jest stosunek tych składników. Wniosek ten jednak został skonstruowany przy badaniach przeprowadzonych na szczurach, dlatego potrzeba kolejnych, dodatkowo tych z udziałem ludzi, aby móc uznać to za słuszność [86]. 

Interakcja wapń – mangan

W jednym z badań uzupełniający wapń (500 mg/dobę) nieznacznie zmniejszył biodostępność manganu u zdrowych dorosłych. Jako źródło wapnia mleko miało najmniejszy wpływ, podczas gdy węglan wapnia i fosforan wapnia miały największy wpływ [87]. Pomijając fakt, że w tym badaniu użyto słabo wchłanialnych form wapnia, zostało przeprowadzone jeszcze w latach ‘90, zatem aby nie wyciągać pochopnych wniosków należałoby powtórzyć badania z suplementami wapnia o wyższej biodostępności. 

Interakcja żelazo – chrom

W przeprowadzonej metaanalizie nie wykazano żadnego znaczącego wpływu suplementacji chromem (200 i 924 mg dziennie) na stan żelaza u kobiet lub mężczyzn [88]. Natomiast w innym 12-tygodniowym randomizowanym kontrolowanym badaniu suplementacja pikolinianem chromu (200 μg / dzień) nie wpłynęła na stan odżywienia żelaza u kobiet przed menopauzą w porównaniu z kwasem pikolinowym lub placebo (żelazo plazmowe i całkowitą zdolność wiązania żelaza badano za pomocą metody kolorymetrycznej na analizatorze odśrodkowym Cobas Fara (Roche Diagnostic, Nutley, NJ, USA). Procent nasycenia transferyny obliczono na podstawie stężenia żelaza w surowicy i całkowitej zdolności wiązania żelaza) [89]. 

Z badań tych wynika, że trudno jest doszukać się interakcji między tymi składnikami u osób zdrowych. Uwzględniając przyszłe badania należałoby zwrócić większą uwagę na wzajemny wpływ tych składników w odniesieniu na przykład do osób z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. 

Interakcja selen – witamina D

Suplementacja witaminą D (2000 IU) wpłynęła na stężeniu selenu i magnezu (wartości p odpowiednio <0,001 i 0,04) w surowicy – to wniosek jednego z badań, do którego udało nam się dotrzeć. U kobiet zaobserwowano istotną korelację (r=0,36, p=0,006) między stężeniem magnezu w surowicy a lipoproteiną o dużej gęstości (HDL) i glukozą na czczo. U mężczyzn stwierdzono istotną korelację (r=0,32, p=0,04) między selenem w surowicy a triglicerydami. Ponieważ otrzymane wyniki były zależne od płci, potrzeba więcej badań potwierdzających zależność między tymi składnikami [90]. 

Interakcja witamina C i chrom

W badaniu z udziałem trzech kobiet podanie 100 mg witaminy C wraz z 1 mg chromu spowodowało wyższe stężenia chromu w osoczu niż 1 mg chromu bez witaminy C [83]. Tak mała grupa badawcza nie może dawać wniosków dla całej populacji. 

Interakcja mangan – magnez

Wykazano, że suplementacja magnezem (200 mg/dobę) zmniejsza biodostępność manganu u zdrowych osób dorosłych. Taki efekt mógł wystąpić na skutek zmniejszenia wchłaniania manganu lub przez zwiększenie jego wydalania [91]. Badanie jednak zostało przeprowadzone w latach ‘90, dlatego świeższe badania mogłyby nieść ze sobą więcej informacji potwierdzających lub zaprzeczających tę tezę. 

Interakcja witamina D – żelazo

Niedobór witaminy D może być związany ze zwiększonym ryzykiem niedokrwistości, zwłaszcza niedokrwistości z niedoboru żelaza, u zdrowych kobiet i młodzieży, co przedstawiono w jednym z badań. Jednak związek ten był bardziej zauważalnym w większych niedoborach witaminy D (<15 ng/dl) [92]. Przeprowadzona została także duża metaanaliza badająca związek pomiędzy żelazem i witaminą D. Dane obserwacyjne wskazały na pozytywny związek między statusem żelaza a witaminą D, podczas gdy badania nie potwierdziły skuteczności suplementacji żelaza w poprawie statusu witaminy D. Mechanizm leżący u podstaw tego powiązania może obejmować redukcję aktywacji hydroksylaz, potrzebnych do syntezy kalcytriolu. 

Dlatego konieczne są dalsze badania w celu ustalenia, czy niedobór witaminy D jest przyczyną niedokrwistości, czy przypadkiem niedoboru żywieniowego żelaza. 

Interakcja witamina C – miedź

Dwa badania na zdrowych, młodych dorosłych mężczyznach wskazują, że aktywność oksydazy ceruloplazminy (uczestnicząca w transporcie miedzi) może być osłabiona przez stosunkowo wysokie dawki uzupełniającej witaminy C. W jednym badaniu suplementacja witaminy C w dawce 1500 mg/dobę przez dwa miesiące spowodowała znaczny spadek aktywność oksydazy ceruloplazminy [93]. Podobne wnioski otrzymano w innym badaniu, w którym zastosowano suplementy witaminy C w dawce 605 mg/dobę przez trzy tygodnie, chociaż wchłanianie miedzi nie spadało [94]. Taki mechanizm mógłby być pośrednią przyczyną negatywnego wpływu składników względem siebie, jednak żadne z tych badań nie wykazało, że suplementacja witaminy C wpływa niekorzystnie na stężenie miedzi w organizmie. 

Interakcja witamina B3 – cynk

Suplementacja B3 w diecie poprawia wychwyt cynku, działa jako przeciwutleniacz wraz z cynkiem i powoduje ochronę wątroby przed uszkodzeniem. Wyniki sugerują, że suplementacja witaminą B3 może mieć potencjał terapeutyczny w leczeniu powikłań związanych z niedoborem cynku i utleniającego uszkodzenia wątroby [95]. Badania te jednak zostały przeprowadzone na szczurach, co w odniesieniu do ludzi może nie wywoływać takiego efektu. Dlatego potrzeba badań klinicznych, aby móc realnie interpretować związek pomiędzy tymi składnikami. 

Interakcja selen – jod

Odpowiedni poziom jodu i selenu jest niezbędny do metabolizmu hormonu tarczycy. Selen jest wymagany dla enzymu, który dejodyzuje T4, aby przekształcić go w formę aktywną, T3. Równoczesne niedobory jodu i selenu mogą powodować efekt równoważenia w celu utrzymania i normalizacji poziomów T4. Zwiększona suplementacja jodem (440-590 µg) może mieć negatywny wpływ na metabolizm selenu i/lub status selenu u dzieci. Są to jednak dawki, które w praktyce bardzo rzadko są stosowane [96].

Na koniec wspomnimy jeszcze o kilku interakcjach, w których znaleźliśmy parę wzmianek, jednak naprawdę bardzo trudno jest doszukać się badań, które potwierdzałyby to działanie: 

Interakcja witamina B1 – witamina B6

Witamina B6 może hamować biosyntezę tiaminy [97] – nie przeprowadzono badań klinicznych, aby potwierdzić czy taka zależność będzie występowała w organizmie człowieka, a dodatkowo badanie zostało analizowane jeszcze w latach ‘60.

Interakcja witamina B1 – wapń

Niedobór wapnia wzmacnia konsekwencje niedoboru B1 [98] – badania przeprowadzone na szczurach bez potwierdzenia wpływu u ludzi.

Interakcja witamina B2 – wapń

Wapń może tworzyć chelat z ryboflawiną, zmniejszając wchłanianie ryboflawiny [99] – ta sama sytuacja jak w przypadku tiaminy (witaminy B1).

Interakcja witamina B1 i magnez

Magnez jest niezbędny do konwersji enzymów zależnych od tiaminy. Uzupełnienie niedoboru tiaminy może nie wystąpić, jeśli niedobór magnezu nie jest jednocześnie stosowany [100] – tu badania zostały prowadzone w obecności pierwiastka toksycznego (ołowiu). 

Interakcja witamina B5 – miedź

Miedź obniża poziom witaminy B5 [101] – badanie nie odnosiło się do ludzi.

Interakcja witamina B5 – witamina B7

Duże dawki kwasu pantotenowego (witamina B5) mogą konkurować z biotyną o wchłanianie jelitowe i komórkowe przez transporter multiwitaminowy zależny od sodu [102] – w tym badaniu celem nie była ocena interakcji pomiędzy składnikami a wpływem kwasu pantotenowego na dystrybucję leku. 

Dobrze jak nie za dobrze…

Podsumowując, nie da się ukryć, że interakcje między składnikami istnieją, jednak nie tylko w negatywnym tego słowa znaczeniu. Jest wiele składników, które bez swojej pary nie są w stanie przynieść oczekiwanych korzyści dla naszego organizmu. Oczywiście są przypadki, w których dochodzi do obniżenia biodostępności danego substancji, jednak zastosowanie odpowiedniej proporcji lub formy składnika zwiększającej przyswajalność często niweluje ten efekt. Należy jednak pamiętać, że nadmiar poszczególnych składników odżywczych, podobnie jak ich niedobór może być niebezpieczny. Stosując suplementy powinniśmy zdawać sobie sprawę, że multiwitaminy z długą listą składników nie zawsze są lepsze i że przy normalnej diecie wiele składników multiwitaminowych może nie być koniecznych. Najlepszy sposób? Określ konkretne braki, jeśli istnieją, i wybierz odpowiednią suplementację, aby uzupełnić te braki w sposób celowany. Dlatego ważne jest dopasowanie odpowiedniego suplementu, który będzie szyty na miarę właśnie dla Ciebie 😉

Piśmiennictwo 

1. Lentjes MAH: The balance between food and dietary supplements in the general population. Proc Nutr Soc. 2019 Feb;78(1):97-109.
2. Raport Badawczy: Polacy a suplementy diety. Agencji Badań Rynku i Opinii SW Research 2017.  
3. Griffin P.: The Textbook of Pharmaceutical Medicine (6th ed.). Jersey: BMJ Books. ISBN 978-1-4051-8035-1.
4. Allen L.H.: Calcium Bioavilability and absorption: a review., Am. J. Clin. Nutr, 1982, 35: 783-808 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7041607
5. Puzanowska-Tarasiewicz H., Kuźmicka L., Tarasiewicz M.: Funkcje biologiczne wybranych pierwiastków. III. Cynk – składnik i aktywator enzymów. Pol. Merk. Lek. 2009, 27(161): 419–422.
6. Tripathy S., Dhaduk J., Kapadiya S.: Interrelationship of Micronutrients: Antagonism and Synergism; Int. J. Pure App. Biosci. 5 (6): 208-214 (2017)
7. Erik Roj Larsen, Leif Mosekilde  Anders Foldspang: Vitamin D and Calcium Supplementation Prevents Osteoporotic Fractures in Elderly Community Dwelling Residents: A Pragmatic Population‐Based 3‐Year Intervention Study. Journal of Bone and Mineral Research Volume 19, Issue 3 https://www.researchgate.net/publication/8659644_Vitamin_D_and_Calcium_Supplementation_Prevents_Osteoporotic_Fractures_in_Elderly_Community_Dwelling_Residents_A_Pragmatic_Population-Based_3-Year_Intervention_Study
8. Heaney RP: Vitamin D and calcium interactions: functional outcomes. Am J Clin Nutr. 2008 Aug;88(2):541-544. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18689398
9. Farzad Shidfar, Seyedeh Neda Mousavi, Hamid lorvand Amiri: Reduction of Some Atherogenic Indices in Patients with Non-Alcoholic Fatty Liver by Vitamin D and Calcium Co-Supplementation: A Double Blind Randomized Controlled Clinical Trial. Iran J Pharm Res. 2019 Winter; 18(1): 496–505. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6487410/
10. Safi U. Khan, Muhammad U. Khan, Haris Riaz: Effects of Nutritional Supplements and Dietary Interventions on Cardiovascular Outcomes: An Umbrella Review and Evidence Map. Ann Intern Med. 2019 Jul 9. https://annals.org/aim/article-abstract/2737825/effects-nutritional-supplements-dietary-interventions-cardiovascular-outcomes-umbrella-review-evidence?utm_campaign=Kresser+Institute&utm_source=hs_email&utm_medium=email&utm_content=75299415&_hsenc=p2ANqtz-_ooEuy5JgUEmO4AuFoq5Y-j7nTSIWsDzxtFPqMXsr2usYLyixrG98ByPX9XJ0-ooR8buQQYsFLEusvvblv-w0jxmqimKZdfjB4y3GEIYUui0AcGeQ&_hsmi=75299415
11. Abajo F., Rodríguez-Martín S., Rodríguez-Miguel A., Gil M.: Risk of Ischemic Stroke Associated With Calcium Supplements With or Without Vitamin D: A Nested Case-Control Study. J Am Heart Assoc. 2017 May 18;6(5). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28522672
12. Anne Marie Uwitonze, Mohammed S. Razzaque: Role of Magnesium in Vitamin D Activation and Function. The Journal of the American Osteopathic Association, March 2018, Vol. 118, 181-189 https://jaoa.org/article.aspx?articleid=2673882
13. Al-Daghri NM, Alkharfy KM, Khan N, et al. Vitamin D supplementation and serum levels of magnesium and selenium in type 2 diabetes mellitus patients: gender dimorphic changes. Int J Vitam Nutr Res. 2014;84(1-2):27-34. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25835233
14. Rosanoff A., Dai Q., Shapses SA.: Essential Nutrient Interactions: Does Low or Suboptimal Magnesium Status Interact with Vitamin D and/or Calcium Status? Adv Nutr. 2016 Jan 15;7(1):25-43. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26773013
15. Ciborowska H, Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2000.
16. FoodData Central Search,  U.S. DEPARTMENT OF AGRICULTURE https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/?query=ndbNumber:5009 
17. Lane DJ, Richardson DR: The active role of vitamin C in mammalian iron metabolism: much more than just enhanced iron absorption! Free Radic Biol Med. 2014 Oct;75:69-83 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25048971
18. William Simonson: Should vitamin C routinely be given with oral iron supplements? Geriatric Nursing 40 (2019) 327-328. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31103326
19. Tanjim Sultana, Maria V. DeVita, Michael F. Michelis: Oral vitamin C supplementation reduces erythropoietin requirement in hemodialysis patients with functional iron deficiency. Int Urol Nephrol (2016) 48:1519–1524 https://europepmc.org/abstract/med/27170339
20. Hurrell R., Egli I.: Iron bioavailability and dietary reference values. Am J Clin Nutr. 2010 May;91(5):1461-1467. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20200263
21. Layrisse M., García-Casal MN., Solano L.: New property of vitamin A and beta-carotene on human iron absorption: effect on phytate and polyphenols as inhibitors of iron absorption. Arch Latinoam Nutr. 2000 Sep;50(3):243-8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11347293
22. Hesham M. Al-Mekhlafi: Effects of Vitamin A Supplementation on Iron Status Indices and Iron Deficiency Anaemia: A Randomized Controlled Trial Nutrients. 2014 Jan; 6(1): 190–206. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3916855/
23. Jung K-I, Ock SM, Chung JH, Song CH. Associations of Serum Ca and Mg Levels with Mental Health in Adult Women Without Psychiatric Disorders. Biol Trace Elem Res. 2010; 133: 153. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19543697
24. Verster JC, Palagini L, Mackus M, van de Loo AJ, Garssen J, Roth T. Insomnia and stress: associations with mental resilience and mood, Sleep. 2018; A162: https://academic.oup.com/sleep/article/41/suppl_1/A162/4988465
25. Abbasi B, Kimiagar M, Sadeghniiat K, Shirazi MM, Hedayati M, Rashidkhani B. The effect of magnesium supplementation on primary insomnia in elderly: A double-blind placebo-controlled clinical trial.J Res Med Sci. 2012 Dec;17(12):1161-9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23853635
26. McCarty MF. High-dose pyridoxine as an ’anti-stress’ strategy. Med Hypotheses. 2000; 54: 803–807. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10859691
27. Etienne PouteauI D.,, Marmar Kabir-Ahmadi, Lionel Noah: Superiority of magnesium and vitamin B6 over magnesium alone on severe stress in healthy adults with low magnesemia: A randomized, single-blind clinical trial. PLOS December 18, 2018. https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0208454
28. Mirosław Jarosz [red. nauk.]. Normy żywienia dla populacji polskiej. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2017
29. Kennedy D.: B-Vitamins and the Brain: Mechanisms, Dose and Efficacy–A Review. Nutrients. 2016 Jan 27; 8(2):68. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26828517
30. Catherine F Hughes, Mary Ward, Leane Hoey and Helene McNulty: Vitamin B12 and ageing: current issues and interaction with folate. Annals of Clinical Biochemistry 50(4) 315–329 https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0004563212473279
31. Naurath HJ1, Riezler R, Pütter S, Ubbink JB. Does a single vitamin B-supplementation induce functional vitamin B-deficiency? Clin Chem Lab Med. 2001 Aug;39(8):768-71. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11592449
32. VITAMIN B12: IMPORTANT NUTRIENT COMBINATIONS [https://www.b12-vitamin.com/combinations/ data wejścia 22.08.2019] na podstawie  E.R. Stadtman, P. Overath, H. Eggerer, F. Lynen, The role of biotin and vitamin B12 coenzyme in propionate metabolism, Biochemical and Biophysical Research Communications, Volume 2, Issue 1, January 1960, Pages 1-7, ISSN 0006-291X, 
33. Verlinde PH, Oey I, Hendrickx ME, Van Loey AM, Temme EH. L-ascorbic acid improves the serum folate response to an oral dose of [6S]-5-methyltetrahydrofolic acid in healthy men. Eur J Clin Nutr. 2008;62(10):1224-1230. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17622258
34. Jacob RA, Otradovec CL, Russell RM, Munro HN, Hartz SC, McGandy RB, Morrow FD, Sadowski JA. Vitamin C status and nutrient interactions in a healthy elderly population. Am J Clin Nutr. 1988;48(6):1436–42. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3202092
35. Gumprecht J, Długaszek M, Niemczyk A et al. Is it necessary to be afraid of vitamin B12 deficiency during metformin treatment? Clin Diabetol 2016; 5, 6: 195–198. https://journals.viamedica.pl/clinical_diabetology/article/view/49575
36. Bauman WA, Shaw S, Jayatilleke E, Spungen AM, Herbert V. Increased intake of calcium reverses vitamin B12 malabsorption induced by metformin. Diabetes Care. 2000 Sep;23(9):1227-31. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10977010 
37. Powers H., Hill M., Mushtaq S: Correcting a marginal riboflavin deficiency improves hematologic status in young women in the United Kingdom (RIBOFEM). Am J Clin Nutr. 2011 Jun;93(6):1274-84. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21525198
38. Suprapto B, Widardo, Suhanantyo: Effect of low-dosage vitamin A and riboflavin on iron-folate supplementation in anaemic pregnant women. Asia Pac J Clin Nutr. 2002;11(4):263-7. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12495257
39. Ma A., Schouten E., Zhang F.: Retinol and riboflavin supplementation decreases the prevalence of anemia in Chinese pregnant women taking iron and folic Acid supplements. J Nutr. 2008 Oct;138(10):1946-50. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18806105
40. Leonard S. , Bruno R. , Ramakrishnan R.: Cigarette smoking increases human vitamin E requirements as estimated by plasma deuterium-labeled CEHC. Ann N Y Acad Sci. 2004 Dec;1031:357-60. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15753169
41. Bruno R., Leonard S., Atkinson J.: Faster plasma vitamin E disappearance in smokers is normalized by vitamin C supplementation. Free Radic Biol Med. 2006 Feb 15;40(4):689-97 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16458200
42. Robert E. Beyer: The Role of Ascorbate in Antioxidant Protection of Biomembranes: Interaction with Vitamin E and Coenzyme Q. Journal of Bioenergetics and Biomembranes, Vol. 26, No. 4, 1994. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7844109
43. Fuhrman B1, Volkova N, Rosenblat M, Aviram M. Lycopene synergistically inhibits LDL oxidation in combination with vitamin E, glabridin, rosmarinic acid, carnosic acid, or garlic. Antioxid Redox Signal. 2000 Fall;2(3):491-506. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11229363
44. Karin Jacob Influence of lycopene and vitamin C from tomato juice on biomarkers of oxidative stress and inflammation. British Journal Of Nutrition 99(1):137-46 February 2008. https://www.researchgate.net/publication/6199008_Influence_of_lycopene_and_vitamin_C_from_tomato_juice_on_biomarkers_of_oxidative_stress_and_inflammation
45. Sherry A.Tanumihardjo: Lutein absorption is facilitated with cosupplementation of ascorbic acid in young adults. Journal of the American Dietetic Association Volume 105, Issue 1, January 2005, Pages 114-118 https://jandonline.org/article/S0002-8223(04)01660-8/abstract
46. Robert E. Beyer: The Role of Ascorbate in Antioxidant Protection of Biomembranes: Interaction with Vitamin E and Coenzyme Q. Journal of Bioenergetics and Biomembranes, Vol. 26, No. 4, 1994. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7844109
47. Dawna Salter‐Venzon, Valentina Kazlova, Samantha Izzy Ford: Evidence for decreased interaction and improved carotenoid bioavailability by sequential delivery of a supplement. Food Sci Nutr. 2017 May; 5(3): 424–433. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5448391/
48. van den Berg H1. Effect of lutein on beta-carotene absorption and cleavage. Int J Vitam Nutr Res. 1998;68(6):360-5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9857262 
49. Corte-Real, J., Iddir, M., Soukoulis, C., Richling, E., Hoffmann, L., & Bohn, T. (2016). Effect of divalent minerals on the bioaccessibility of pure carotenoids and on physical properties of gastro-intestinal fluids. Food Chem, 197, 546-553. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26616987
50. Borel, P., Desmarchelier, C., Dumont, U., Halimi, C., Lairon, D., Page, D., Sébédio, J. L., Buisson, C., Buffière, C., & Rémond, D. (2017). Dietary calcium impairs tomato lycopene bioavailability in healthy humans. Br J Nutr. 2016 Dec;116(12):2091-2096. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28069089
51. Ye Y, Li J, Yuan Z.: Effect of antioxidant vitamin supplementation on cardiovascular outcomes: a meta-analysis of randomized controlled trials. PLoS One. 2013;8(2). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23437244
52. Hercberg S., Galan P., Preziosi P.: The SU.VI.MAX Study: a randomized, placebo-controlled trial of the health effects of antioxidant vitamins and minerals. Arch Intern Med. 2004 Nov 22;164(21):2335-42. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15557412
53. Waters D., Alderman E., Hsia J.: Effects of hormone replacement therapy and antioxidant vitamin supplements on coronary atherosclerosis in postmenopausal women: a randomized controlled trial. JAMA. 2002 Nov 20;288(19):2432-40. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12435256
54. Klein EA, Thompson IM Jr, Tangen CM, et al. Vitamin E and the risk of prostate cancer: the Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial (SELECT). JAMA. 2011;306(14):1549–1556. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21990298
55. Goncalves A., Roi S., Nowicki M.: Fat-soluble vitamin intestinal absorption: absorption sites in the intestine and interactions for absorption. Food Chem. 2015 Apr 1;172:155-60. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25442537
56. Christian P1, West KP Jr.: Interactions between zinc and vitamin A: an update. Am J Clin Nutr. 1998 Aug;68(2 Suppl):435-441. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9701158
57. Christian P, Khatry SK, Yamini S, Stallings R, LeClerq SC, Shrestha SR, Pradhan EK, West KP, Jr. Zinc supplementation might potentiate the effect of vitamin A in restoring night vision in pregnant Nepalese women. Am J Clin Nutr 2001;73:1045–1051 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11382658
58. Dijkhuizen MA, Wieringa FT, West CE, Muhilal. Zinc plus beta-carotene supplementation of pregnant women is superior to beta-carotene supplementation alone in improving vitamin A status in both mothers and infants. Am J Clin Nutr 2004;80:1299–1307. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15531679
59. Zimmermann, M.B., Wegmüller, R., Zeder, C., Chaouki, N. Torresani, T. (2004) The effects of vitamin A deficiency and vitamin A supplementation on thyroid function in goitrous children. J. Clin. Endocrinol. Metab. 89, 5441–5447. https://academic.oup.com/jcem/article/89/11/5441/2844339
60. Salma Mahmoodianfard, Mohammad Reza Vafa: Effects of Zinc and Selenium Supplementation on Thyroid Function in Overweight and Obese Hypothyroid Female Patients: A Randomized Double-Blind Controlled Trial. Journal of the American College of Nutrition, Vol. 0, No. 0, 1–9 (2015) https://www.researchgate.net/publication/273470505_Effects_of_Zinc_and_Selenium_Supplementation_on_Thyroid_Function_in_Overweight_and_Obese_Hypothyroid_Female_Patients_A_Randomized_Double-Blind_Controlled_Trial
61. Zimmermann M.: The influence of iron status on iodine utilization and thyroid function. Annu Rev Nutr. 2006;26:367-89. http://ign.org/cm_data/2006_Zimmermann_Influence_of_iron_status_on_iodine_utilization_and_thyroid_function_ARevNutr.pdf
62. Hess S.: The impact of common micronutrient deficiencies on iodine and thyroid metabolism: the evidence from human studies. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab. 2010 Feb;24(1):117-32. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20172476
63. Hess S., Zimmermann M., Adou P.: Treatment of iron deficiency in goitrous children improves the efficacy of iodized salt in Côte d’Ivoire. Am J Clin Nutr. 2002 Apr;75(4):743-8. https://www.researchgate.net/publication/11447416_Treatment_of_iron_deficiency_in_goitrous_children_improves_the_efficacy_of_iodized_salt_in_Cote_d’Ivoire
64. Herbert V, Jacob E. Destruction of Vitamin B12 by Ascorbic Acid. JAMA. 1974;230(2):241-242.https://jamanetwork.com/journals/jama/article-abstract/357414
65. Frost DV et al L. Differential stability of various analogs of cobalamin to vitamin C. Science. 1952 Aug 1;116(3005):119-21. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14950202
66. Hastings H. Hutchins, Patricia J. Cravioto, Thomas J. Macek, A Comparison of the Stability of Cyanocobalamin and Its Analogs in Ascorbate Solution. Journal of the American Pharmaceutical Association (Scientific ed.), Volume 45, Issue 12, 1956, Pages 806-808, ISSN 0095-9553 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S009595531534097X
67. Ahmad I, Qadeer K, Zahid S, Sheraz MA, Ismail T, Hussain W, Ansari IA. Effect of ascorbic acid on the degradation of cyanocobalamin and hydroxocobalamin in aqueous solution: a kinetic study. AAPS PharmSciTech. 2014 Oct;15(5):1324-33. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/24920523
68. Hogenkamp H.: The interaction between vitamin B12 and vitamin C. Am J Clin Nutr. 1980 Jan;33(1):1-3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7355772
69. Arredondo M., Martínez R., Núñez M.: Inhibition of iron and copper uptake by iron, copper and zinc. Biol Res. 2006;39(1):95-102. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16629169 
70. Thackeray E., Sanderson S., Fox J.: Hepatic iron overload or cirrhosis may occur in acquired copper deficiency and is likely mediated by hypoceruloplasminemia. J Clin Gastroenterol. 2011 Feb;45(2):153-8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20502350
71. Videt-Gibou D., Belliard S., Bardou-Jacquet E.: Iron excess treatable by copper supplementation in acquired aceruloplasminemia: a new form of secondary human iron overload? Blood. 2009 Sep 10;114(11):2360-1.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19745082
72. Kelkitli E., Ozturk N., Aslan N.: Serum zinc levels in patients with iron deficiency anemia and its association with symptoms of iron deficiency anemia. Ann Hematol. 2016 Apr;95(5):751-6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26931116
73. Whittaker P.: Iron and zinc interactions in humans. Am J Clin Nutr. 1998 Aug;68(2 Suppl):442-446. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9701159
74. J.M. Pérès, F. Bureau, D. Neuville, P. Arhan, D. Bouglé, Inhibition of zinc absorption by iron depends on their ratio, J. Trace Elem. Med. Biol. 15 (2001) 237–241. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11846013
75. Harris S.: The effect of calcium consumption on iron absorption and iron status. Nutr Clin Care. 2002 Sep-Oct;5(5):231-5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12455225
76. Gleerup, A., Rossander-Hulthen, L. and Hallberg, L. (1993) Duration of the inhibitory effect of calcium on non-haem iron absorption in man. Eur. J. Clin. Nutr. 47, 875. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8156984
77. Reddy MB, Cook JD. Effect of calcium intake on nonheme-iron absorption from a complete diet. Am J Clin Nutr. 1997;65:1820–1825 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9174478
78. Cook, J.D., Dassenko, S.A. and Whittaker, P. (1991) Calcium supplementation: effect on iron absorption. Am. J. Clin. Nutr. 53, 106. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1984334
79. Van Biervliet S, Ku¨ry S, De Bruyne R, et al. Clinical zinc deficiency as early presentation of Wilson disease. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2015;60:457–9 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25825851
80. Raffaele Iorio and Giusy Ranucci Wilson Disease: A Matter of Copper, But Also of Zinc. JPGN Volume 60, Number 4, April 2015. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25611032
81. www.susanmacfarlanenutrition.com/understanding-nutrient-ratios-zinccopper/ [data wejścia 22.08.2019]. 
82. Osredkar J, Sustar N. Copper and zinc, biological role and significant of copper/zinc imbalance.  J Clinic Toxicol. 2011; S3:001https://www.omicsonline.org/copper-and-zinc-biological-role-and-significance-of-copper-zincimbalance-2161-0495.S3-001.php?aid=3055
83. Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc (2001)Consensus Study Report. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25057538
84. Turnlund JR, Keyes WR. Dietary molybdenum: Effect on copper absorption, excretion, and status in young men. In: Roussel AM, ed. Trace Elements in Man and Animals. Vol 10. New York: Kluwer Academic Press.; 2000:951-953 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0271531705800399
85. Spencer H1, Norris C, Williams D.: Inhibitory effects of zinc on magnesium balance and magnesium absorption in man. J Am Coll Nutr. 1994 Oct;13(5):479-84. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7836627
86. Yu S., Beynen A.: The lowering effect of high copper intake on selenium retention in weanling rats depends on the selenium concentration of the diet. J Anim Physiol Anim Nutr (Berl). 2001 Feb;85(1-2):29-37. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11686770
87. Johnson PE, Lykken GI. Manganese and calcium absorption and balance in young women fed diets with varying amounts of manganese and calcium. J Trace Elem Exp Med. 1991;4:19-35. https://academic.oup.com/ajcn/article/70/1/37/4714825
88. Bjørklund G., Aaseth J., Skalny A.: Interactions of iron with manganese, zinc, chromium, and selenium as related to prophylaxis and treatment of iron deficiency. J Trace Elem Med Biol. 2017 May;41:41-53. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/28347462
89. Lukaski H., Siders W., Penland J.: Chromium picolinate supplementation in women: effects on body weight, composition, and iron status. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17291720
90. Al-Daghri N., Alkharfy K., Khan N.: Vitamin D supplementation and serum levels of magnesium and selenium in type 2 diabetes mellitus patients: gender dimorphic changes. Int J Vitam Nutr Res. 2014;84(1-2):27-34. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25835233
91. Kies C. Bioavailability of manganese. In: Klimis-Tavantzis DL, ed. Manganese in health and disease. Boca Raton: CRC Press, Inc; 1994:39-58. https://lpi.oregonstate.edu/mic/minerals/manganese
92. Jun Ah Lee,  Jin Soon Hwang, Il Tae Hwang, ong Ho Kim: Low Vitamin D Levels Are Associated with Both Iron Deficiency and Anemia in Children and Adolescents. Pediatric Hematology and Oncology 32(2) ·December 2014. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25551430
93. Finley E., Cerklewski F.: Influence of ascorbic acid supplementation on copper status in young adult men. Am J Clin Nutr. 1983 Apr;37(4):553-6. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6837490
94. Jacob R., Skala J., Omaye S., Turnlund J.: Effect of varying ascorbic acid intakes on copper absorption and ceruloplasmin levels of young men. J Nutr. 1987 Dec;117(12):2109-15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3694287
95. Rashmi S., Santosh G. Vaishali V. Agte: Dietary nicotinic acid supplementation improves hepatic zinc uptake and offers hepatoprotection against oxidative damage. British Journal of Nutrition (2011), 105, 1741–1749. https://www.cambridge.org/core/journals/british-journal-of-nutrition/article/dietary-nicotinic-acid-supplementation-improves-hepatic-zinc-uptake-and-offers-hepatoprotection-against-oxidative-damage/9D74C9569F29C909991AF47C7AFCE810 
96. Leos Pavlata, Sona Slosárková, Petr Fleischer: Effects of increased iodine supply on the selenium status of kids. Vet. Med. – Czech, 50, 2005 (5): 186–194 https://www.researchgate.net/publication/242702337_Effects_of_increased_iodine_supply_on_the_selenium_status_of_kids
97. Lewin L., Brown G.: The biosynthesis of thiamine. IV. Inhibition by vitamin B6 compound. Arch Biochem Biophys. 1963 May;101:197-203. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/13930317
98. Lonsdale D: A review of the biochemistry, metabolism and clinical benefits of thiamin(e) and its derivatives. Evid Based Complement Alternat Med. 2006 Mar;3(1):49-59. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16550223
99. Alan Gaby: Nutritional Medicine. Glob Adv Health Med. 2013 Jan; 2(1): 80 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3833583/
100. J. I. Anetor O. A. AjoseJ. A. Adebiyi: Decreased thiamine and magnesium levels in the potentiation of the neurotoxicity of lead in occupational lead exposure. Biological Trace Element Research April 2007, Volume 116, Issue 1, pp 43–51 https://link.springer.com/article/10.1007/BF02685917
101. Eva A. Latymer, Marie E. Coates: The effects of high dietary supplements of copper sulphate on pantothenic acid metabolism in the chick. Published in The British journal of nutrition 1981. https://www.semanticscholar.org/paper/The-effects-of-high-dietary-supplements-of-copper-Latymer-Coates/5d3315358138aed4b43947c805abcdc140d95214
102. Chirapu S., Rotter C., Miller EL.: High specificity in response of the sodium-dependent multivitamin transporter to derivatives of pantothenic acid. Curr Top Med Chem. 2013;13(7):837-42. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23578027

Poprawa samopoczucia to kwestia bardzo indywidualna, ponieważ każdy człowiek jest inny, zaczynamy od różnych poziomów odżywienia organizmu, mamy różne tryby życia i różne cele. Na obserwowalne efekty będziemy czekać od miesiąca do trzech miesięcy regularnej suplementacji.

To jak szybko odczujesz rezultaty zależy w dużym stopniu od:

• kondycji organizmu,
• rodzaju pracy,
• stosowanej diety,
• nawodnienia organizmu,
• aktywności fizycznej,
• rodzaju chorób jeżeli takie występują.

Pierwsze efekty mogą, ale nie muszą być widoczne już po pierwszym miesiącu stosowania.

Jako pierwsze efekty stosowania sundose° obserwujemy:

• zwiększony poziom energii
• poprawa jakości snu
• zmniejszone problemy z budzeniem się i wstawaniem z łóżka
• zmniejszone wypadanie włosów
• poprawa stanu skóry i włosów
• lepsza wydajność i efekty w trakcie treningów

Niestety nie możemy się zgodzić z tym stwierdzeniem. Po pierwsze, metylacja dotyczy tylko witaminy B12 i kwasu foliowego a nie wszystkich witamin. Po drugie, forma zmetylowana jest potrzebna osobom, które mają mutację w genie MTHFR i nie metabolizują prawidłowo kwasu foliowego, a takich osób jest w Polsce około 10%. Po trzecie, to czy witamina jest zmetylowana czy nie, nie wpływa na jej wchłanialność, tylko na działanie biochemiczne.

W sundose° korzystamy ze wszystkich najlepiej przyswajalnych form substancji i każda osoba, która kupuje sundose° może mieć pewność, że jej produkt ma najlepszą możliwą biodostępność. Nie musisz się zastanawiać nad tym szukając suplementów w tradycyjnym sklepie.

Najczęściej mówi się o 4 grupach związków, które różnią się od siebie stopniem wchłanialności:

1. Formy nieorganiczne (np. węglan wapnia)
2. Formy organiczne (np. cytrynian magnezu)
3. Chelaty (np. chelat magnezu)
4. Wyciągi roślinne (np. wyciąg z aceroli)

W zależności od tego, którą substancję porównujemy, wahania wchłanialności pomiędzy jej formami mogą być różne. W większości wypadków różnice pomiędzy najlepszą i najsłabszą wchłanialnością nie przekraczają 20-30%.

Pytanie jak jest z ceną? Tutaj niestety rozbieżności bywają ogromne. Na przykład witamina C, pozyskiwana z ekologicznych upraw aceroli w Meksyku, może kosztować nawet 1000 razy więcej, niż ta, otrzymywana drogą chemicznej syntezy.

Czy jest różnica pomiędzy witaminą C naturalną, a witaminą C syntetyczną? Odpowiedź jest prosta – nie ma różnicy, ponieważ jest to ten sam związek chemiczny.

Natomiast wyciągi roślinne zawierają dodatkowo polifenole oraz szereg innych substancji, które mają działanie zdrowotne.

Mówi się, że włosy i paznokcie są papierkiem lakmusowym dla zdrowia naszego organizmu. Gdy nasza dieta jest pełnowartościowa i zróżnicowana, to odwdzięczają się nam zdrowym i pięknym wyglądem.

Składniki, które mają największy wpływ na stan włosów i paznokci to żelazo, cynk, krzem, mangan, biotyna, a pośrednio jod i selen. Aby nasze włosy i paznokcie były zdrowe i mocne, regularnie spożywajmy pokarmy bogate w te mikroelementy (np. szpinak, wątróbka, pestki dyni, chleb razowy, otręby, ryby morskie) lub włączmy je do codziennej suplementacji.

By mieć pewność, że dostarczasz swojemu organizmowi wszystkich potrzebnych składników, po uzupełnieniu wywiadu zdrowotnego sundose° wybierz dodatkowy cel “Skóra, włosy i paznokcie”. W ten sposób szczególnie zadbasz o kondycję włosów i paznokci – poprawisz ich wygląd, zmniejszysz wypadanie i wzmocnisz płytkę paznokciową. 

Wysoki poziom energii i dobre samopoczucie w ciągu dnia zależą od wielu czynników. Stres, przepracowanie, brak snu i zła dieta obciążają organizm, prowadząc do spadku energii, zmęczenia, braku koncentracji i obniżenia sprawności intelektualnej. 

3. Adaptogeny (ashwaganda, żeń-szeń, L-teanina): dostarczają codzienną dawkę energii, chronią przed stresem oksydacyjnym, wspomagają koncentrację i pamięć – bez skutków ubocznych!

Źaden suplement nie zastąpi zdrowej i prawidłowo zbilansowanej diety. Dbałość o dietę jest najważniejszym czynnikiem, który chroni nas przed występowaniem niedoborów w organizmie.

Jednak w dobie żywności modyfikowanej i produkowanej masowo, nawet przy względnie zdrowym trybie życia coraz trudniej o bogatą w mikro- i makroelementy dietę. Dodajmy do tego zabieganie, brak czasu na gotowanie i planowanie zbilansowanych posiłków (a nieraz brak wiedzy co ten zbilansowany jadłospis naprawdę oznacza) – i przepis na niedobory gotowy.

Dlatego właśnie suplementacja staje się coraz ważniejsza dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu. Pozwala uzupełnić istotne niedobory i przywrócić organizm do stanu równowagi – oczywiście pod warunkiem, że dostarcza tych substancji, których faktycznie brak w naszej diecie. Przyjmowanie gotowych preparatów, które zawierają zbędne dla nas składniki może okazać się na dłuższą metę nie tylko mało skuteczne, ale wręcz szkodliwe.

Witaminy, które potencjalnie mogą być niebezpieczne to te wszystkie, które rozpuszczają się w tłuszczu czyli: A, D, E, K. W praktyce przedawkowanie witaminy D i K jest bardzo trudne, dlatego większą uwagę przywiązuje się do witaminy A i E, które dużo łatwiej przedawkować nieodpowiedzialnie korzystając z suplementów.

Podejście “im więcej, tym lepiej”, niestety najczęściej odbija się konsekwencjami zdrowotnymi, wynikającymi z nadmiarów poszczególnych substancji. Najpoważniejsze komplikacje dotyczą witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, ponieważ ich metabolizm przebiega przez wątrobę, która może zostać uszkodzona przy przekroczeniu dawki bezpiecznej. Co więcej, procesu utylizacji witamin rozpuszczalnych w tłuszczach nie można przyspieszyć.

Jest to urban legend. Nie ma badań naukowych, które jasno wskazywałyby, że przyjmowanie substancji odżywczych w formie suplementów w różnych porach dnia daje istotnie lepsze rezultaty niż suplementacja jedną dawką. Wynika to przede wszystkim z tego, że potencjalne zwiększona wchłanialność dzięki synergizmom czy antagonizmom między poszczególnymi substancjami jest niwelowana przez znacząco spadający compliance tzn. wdrażalność rozpiski suplementacji w czasie. Ludzie po prostu, kiedy mają przyjmować kilka tabletek w ciągu dnia (i nie zależy od tego ich życie) to z czasem tracą motywację i w efekcie wdrażalność spada do kilkunastu procent. A to w prostej kalkulacji pokazuje, że lepiej przyjmować wszystkie substancje w jednej dawce konsekwentnie każdego dnia, niż rozdzielać je na kilka dawek w ciągu dnia.